در حریم عرفا

حاشیه‌هایی که «نخستین همایش ملی تصوف» ایجاد کرد

مناظره متفاوت

گروه اندیشه: نخستین همایش ملی «تصوف؛ شاخصه‌ها و نقدها» به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(isc)، 19 مهر ماه در مرکز همایش‌های غدیر قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و به‌عنوان دبیر علمی این همایش در نشست خبری این همایش، هدف از برگزاری آن را آگاهی‌بخشی از خرافه‌ها و اندیشه‌های انحرافی صوفیانه عنوان کرد و معتقد است با توجه به جاذبه‌های صوفیانه و جذب جوانان، حوزه و دانشگاه رسالت مهمی در ارتقای سطح آگاهی در جامعه نسبت به برخی از خرافه‌ها و اندیشه‌های انحرافی صوفیانه دارد از این‌رو اقدام به برگزاری چنین همایش کرده است.
 این همایش پیش از برگزاری با حواشی و انتقادات گسترده‌ای مواجه شد؛ از جمله منتقدان این برنامه دکتر رسول جعفریان، استاد تاریخ دانشگاه تهران بود. وی در یادداشتی تأکید کرد که ادبیات عرفانی و تصوف دست کم در زبان فارسی و در عمق جان ایرانیان فراگیر بوده و هست و وقتی یک نهاد تبلیغی علَم مخالفت با آن برافراشته و علیه آن مقاومت کند، شمار زیادی را از خود خواهد راند. به تعبیری در خصوص تبعات این همایش و ایجاد تفرقه و اختلاف در جامعه هشدار داد که البته این اظهارنظر با واکنش تند محمدتقی سبحانی، مسئول برگزاری همایش مواجه شد.
سبحانی در پاسخ به جعفریان می‌نویسد: «مشکل همین است که صوفیان با پنهان ساختن عقاید و آثار اصلی خویش، خود را در پشت کتاب‌ها و گفته‌های بزرگان ما پنهان می‌سازند و بتدریج شیعیان ناآگاه را به سمت آرا و آداب خردستیز و شریعت‌گریز صوفیانه می‌کشانند و آنان را از پیکره تشیع جدا می‌سازند.»
رضا بابایی، محقق و پژوهشگر نیز از دیگر منتقدان برگزاری این همایش بود. او نیز در یادداشتی عنوان کرد که در تمام دنیا، همایش‌ها فرصتی برای تفاهم بیشتر و نزدیک‌تر شدن دل‌ها به یکدیگر است نه وسیله‌ای برای پررنگ‌تر کردن مرزها و فاصله‌ها و در ادامه به تبیین نقاط پیوند جریان روشنفکری دینی و تصوف پرداخت که نوشتار او هم با واکنش محمدتقی سبحانی مواجه شد.
دکتر محسن الویری، دانشیار و رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز در یادداشتی عنوان کرد به جای اینکه به نقد جریان صوفیه بپردازیم که البته پاره‌ای بداندیشی‌ها و بدرفتاری‌های صوفیانه که در هر گروه و جماعتی، نمونه‌هایی از آن یافت می‌شود، بهتر آن بود که همایشی با رویکردی ایجابی مثلاً با عنوان «تصوف؛ ظرفیت‌ها و فرصت‌ها» برپا می‌شد و آفات و آسیب‌های این جریان قدرتمند جهان اسلام در خلال آن و در پرتو آن بیان می‌شد.
در این راستا، حجت‌الاسلام محمدعلی ابطحی، رئیس مؤسسه گفت‌وگوی ادیان نیز در یادداشتی در روزنامه اعتماد، نسبت به تبعات سیاسی و امنیتی برگزاری این همایش هشدار داد و برگزاری این همایش پس از محاکمه چند تن از سران دراویش و صوفیه را زمینه‌ساز ایجاد تفرقه بیشتر در جامعه قلمداد کرد. او تصریح کرد، ممکن است هدف برگزارکنندگان همایش تمرکز بر بحث‌های نظری و فکری تصوف باشد اما نمی‌توان ظرف زمانی و اتفاقات تلخ اخیر در مورد صوفی‌ها را نادیده گرفت. به زعم او، قطعاً این همایش در شرایط سخت اقتصادی و مشکلات بزرگ بین‌المللی که بر ایران تحمیل شده است، نمی‌تواند از نظر افکارعمومی یک همایش علمی و فنی تلقی شود و آتش فتنه را شعله‌ور‌تر می‌کند.
با توجه به اما و اگرهایی که برای برگزاری این همایش ایجاد شد هنوز این پرسش جای تأمل دارد که اگر یک جریان معرفتی یا یک نحله فکری در برخی زمینه‌ها دچار کژکارکردهایی می‌شود و لایه‌هایی از آن کژی‌هایی پیدا می‌کند آیا باید چشم بر ظرفیت‌ها و کارنامه آن هم بست و آن را از دایره پژوهش و تحقیق محققان هم کنار گذاشت؟