موفقترین مستند ایران در یک سال گذشته، بدون تردید «بهارستان،خانه ملت» ساخته بابک بهداد بوده که علاوه بر دریافت سیمرغ بلورین بهترین مستند در سیوهفتمین جشنواره فیلم فجر، چند جایزه مهم دیگر در سطح ملی را هم از آن خود کرده است. نقش بابک بهداد به عنوان خالق اثر پررنگ و شایسته تحسین است؛ چرا که بهداد به نوعی ایثارگری کرده تا «بهارستان، خانه ملت» ساخته شود. او با تلاش ستایش برانگیزش در چند جبهه کارگردانی، نویسندگی، پژوهش، گوینده، تدوینگر و فیلمبردار یکتنه بخش عمدهای از بار پروژه را به دوش کشیده و کار را با مایه گذاشتن از خودش درآورده است.
یکی از مهمترین نقاط قوت «بهارستان، خانه ملت» شکل روایت آن است که به نوعی امضای مستندساز را پای اثر ثبت کرده و لحن متفاوت و خاصی به کل فیلم داده است. این مستند بجای آن که صرفا تاریخی باشد و روایتش با تقویم پیش برود، به درستی یک روایت جغرافیامحور را برگزیده و نگاهش را بر خصایص جغرافیایی یک تکه از پایتخت، شامل مسجد سپهسالار، میدان بهارستان، باغ بهارستان، بخشی از باغ نگارستان و…، متمرکز کرده. در واقع، هدف فیلمساز شرح مستندگونه هرآن چیزی است که در تاریخ معاصر ایران در این منطقه جغرافیایی رخ داده و همین لحن ویژگی نگاه متفاوت کارگردان محسوب میشود.
به لحاظ تاریخی، «بهارستان، خانه ملت» قصهاش را با نگاهی دقیق و جذاب از نخستین جرقههای مشروطیت و نخستین باری که مردم از عبارت «ملت ایران» استفاده کردهاند، آغاز میکند و با این استارت، بنیاد جامعهشناسانه و عمیق روایت تاریخی – جغرافیاییاش را فراهم میآورد؛ اگرچه تحلیلهای جامعهشناختی در ادامه اثر قدری کمرنگ میشوند که دلیلش احتمالا مجال اندک کارگردان برای موشکافی وقایع بوده که امری پذیرفتنی به شمار میرود. با این حال، مستندساز میتوانست در برخی برهههای مهمتر، مثل به توپ بستن مجلس، انقراض سلسله قاجار، تعطیلی مجلس و… قدری از رویکرد گزارشگونهاش فاصله بگیرد و تحلیل عمیقتری هم به مخاطب عرضه کند.
بخش عمده محتوای این اثر را که برنده جایزه بهترین مستند سال ۹۷ آکادمی سینما سینما هم شده، اسناد تصویری شامل عکسها و فیلمهای تاریخی تشکیل میدهد؛ اسنادی که به تصریح فیلمساز، فعالیت پژوهشی و گردآوری حدودا سه ساله را پشت سر گذاشته تا به این شکل زیبا روی پرده برود. علاوه بر آنکه در این بخش دست «بهارستان، خانه ملت» بسیار پر است و از آرشیو غنی و حیرتانگیزی بهره میبرد، رنگآمیزی عکسها را نیز میتوانیم مهمترین نقطه قوت اثر قلمداد کنیم که جلوهای شگفتآور به مستند بخشیده.
بهداد و همکارانش تقریبا تکتک ۴۵۰ تصویر به کار رفته در اثر را به کمک شیوههای فنی و بصری خلاقانه بازسازی کردهاند تا نمود بیرونی مستند بسیار دلنشین و جذاب از کار دربیاید؛ شیوهای که پیشتر در هیچ مستند ایرانی به کار نرفته بود و میتواند به نقطه عطف مهمی در مستندسازی تاریخی ایران تبدیل شود.
ترکیب نریشینهای مناسب و فکر شده با صدای دلنشین شهرام درخشان و ادای دیالوگهای خاص و مشهور افراد مهم تاریخ توسط برخی مستندسازان شناخته شده، ریتم خوبی به اثر بخشیده و مانع خستگی و ملال بیننده میشود. محتوای بصری هم متنوع و پروپیمان است و حتی در مواردی که بخاطر کمبود منابع و اسناد تصویری، امکان افت ریتم وجود داشته، فیلمساز با هوشمندی و تسلط بر مدیومش، از انیمیشنهای سیاه و سفید استفاده کرده تا تنوع بصری کار را حفظ کند.
در بخش محتوا اما، «بهارستان، خانه ملت» برخی اشکالات جدی را متوجه خود میبیند که بیشتر به آگاهی تاریخی و محتوای پژوهشی اثر مربوط است. بزرگترین ضعف مستند این است که تقریبا هیچ نامی از شیخ فضلالله نوری به میان نمیآورد و به نوعی یکی از برجستهترین افراد مرتبط با مجلس را (احتمالا به دلیل ملاحظات جغرافیاییاش) نادیده میگیرد.
در بخش مربوط به دکتر مصدق، تمایز روشنی میان مصدق نخستوزیر و مصدق نماینده مجلس به چشم نمیخورد؛ و بدتر از همه اینکه مخاطب از مستندی با این کیفیت انتظار دارد در تبیین اختلاف مشهور دکتر مصدق و آیتالله کاشانی که همواره مسکوت مانده و مستندها کمتر از این تنش مبهم تاریخی رمزگشایی کردهاند، نهایت تلاشش را به خرج دهد؛ اما «بهارستان، خانه ملت» به شرح همان قرائت رسمی از ماجرا بسنده میکند و وارد جزئیات نمیشود.
بزرگترین مشکل مستند اما، به پایان روایت مربوط است؛ جایی که به شکلی عجیب، مستند با تصاویر مراسم معرفی دکتر بازرگان به عنوان رییس دولت موقت تمام میشود؛ پایانبندی پیشبینی نشدهای که مخاطب را ناامید، و فیلمساز را با اتهام محافظهکاری مواجه میکند.
بدبختانه مصاحبههای بابک بهداد حاکی از آن است که «بهارستان، خانه ملت» نسخه دومی هم ندارد که در آن به وقایع خانه ملت در دوران انقلاب اسلامی بپردازد و مخاطب انتظار دارد اگر چنین بنایی وجود نداشته، لااقل مروری بر اتفاقات مجلس در دوران پس از انقلاب در مستند گنجانده شود؛ انتظاری که بیپاسخ گذاشته میشود تا اهمیت کل پروژه تحتالشعاع قرار گیرد. با این همه، محصول ۷۵ دقیقهای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یکی از خوشساختترین و باکلاسترین مستندهای سالهای اخیر است که میتواند در مستندسازی تاریخی ایران جریانساز شود.
نویسنده: محمدعنبرسوز
کپی برداری و نقل این مطلب تنها با ذکر نام بلاگ سینمامارکت جایز می باشد.