نقد و بررسی مستند «اتاق جنگ»؛ روایتی منصفانه از یک نبرد هشت ساله

به گزارش بلاگ سینمامارکت، در ابتدای این جلسه که حامد شکیبانیا به عنوان منتقد مهمان در آن حضور داشت، مصطفی حریری در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم مرکز) درباره‌ی واکنش مخاطبان نسبت به فیلم خود گفت: مدت زمان این فیلم ۸۶ دقیقه است و به‌هرحال باید پذیرفت اگر کسی علاقه و دغدغه‌ی شخصی نداشته باشد، تماشای چنین مستند طولانی مدتی برای او با دشواری‌هایی روبه‌رو است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: یکی دیگر از دلایل دافعه‌ی تماشاگران نسبت به تماشای چنین فیلم‌هایی این است که برخورد دستگاه‌های فرهنگی ما با جنگ تاریخی و تاریخ‌نگارانه نیست و همین اغلب باعث دور شدن مخاطبان از فیلم‌هایی با چنین مضمون‌هایی می‌شود.

حامد شکیبانیا نیز با اشاره به کیفیت برخی فیلم‌های تولید شده در سال‌های اخیر، در مقابل تعداد زیاد آن‌ها و هم‌چنین نحوه‌ی روایت‌های یک‌سویه و جانبدارانه که به گفته‌ی او به دور شدن مخاطبان اصیل از این نوع فیلم‌ها منجر شده گفت: تا زمانی که نسل‌ یا نسل‌های بعد، روش‌های برخورد صحیح با تاریخ را بیاموزند، باید با وضع موجود کنار آمد.

وی گفت: متاسفانه نسبت میان ما و سابقه و تاریخ غنی کشورمان از جایی به بعد گسسته شده و این نتیجه‌ی نوع نگاهی است که در سده‌های گذشته در کشور ما حضور داشته.

در ادامه‌ی جلسه، ناصر صفاریان فیلم «اتاق جنگ» را «مستندی با ساختار کلاسیک» توصیف کرد که به گفته‌ی این قابلیت را دارد که به پرسش‌های ذهنی تماشاگران پاسخ دهد.

وی گفت: این فیلم، بار پژوهشی مهمی دارد که مهم‌ترین نکته‌ی قابل توجه آن نیز به حساب می‌آید.

مصطفی حریری در تشریح این نکته گفت:‌ تصویربرداری این فیلم، در حقیقت حدود ده سال پیش انجام شده و تدوین آن نیز حدود یک‌سال و نیم به درازا کشیده است. این گفت‌وگوها هم زمانی انجام شد که تقریباً سی ساله بودم و از این نظر قطعاً با ناپختگی‌هایی روبه‌رو بوده است.

وی افزود: به همین دلیل هنوز در حال جمع‌آوری سندهای تازه هستم، گفت‌وگوهای بعدی را انجام می‌دهم و قصد دارم در آینده، این فیلم را به‌روز کنم.

حریری هم‌چنین درباره‌ی نقش راوی در فیلم گفت: راوی را نمی‌توان از فیلم جدا کرد، اما نظر راوی یک طرفه پیش بردن ماجراها نبوده است.

وی با اشاره به این که طرح اولیه‌ی این فیلم درباره‌ی پذیرش قطعنامه از سوی ایران بوده افزود: از دوران نوجوانی به دلیل علایق شخصی و شرایط خاص زندگی، هر آن‌چه به جنگ مربوط می‌شد را مطالعه کرده‌ام و این رویه در سال‌های اخیر هم ادامه داشته است.

حریری سپس «فقر در زمینه‌ی پژوهش و تاریخ شفاهی» را یکی از موانع جدی بر سر راه تولید مستندهای سیاسی برشمرد و افزود: در این فیلم به سه مقطع آغاز جنگ، گذر از مرز و پایان آن پرداخته شده، اما در مجموع حدود شش دقیقه از فیلم کوتاه شده که به تصمیم خودم و برای جلوگیری از شائبه‌هایی که ممکن بود ایجاد شود، انجام شد.

در ادامه‌ی جلسه، حامد شکیبانیا در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان درباره‌ی تدوین فیلم که به گفته‌ی او می‌توانست ضرباهنگ بهتری داشته باشد گفت: هنگام تماشای فیلم، چندان درگیر نحوه‌ی تدوین آن نبودم چون «اتاق جنگ» اساساً فیلمی نیست که تکنیک و روایت خودنمایانه‌ای داشته باشد و این، مهم‌ترین امتیاز آن به حساب می‌آید.

وی گفت: به غیر از لحظات آخر فیلم که لحن عاطفی آن کمی پررنگ شده و تماشاگر برای رسیدن به نقطه‌ی پایان آماده می‌شود، فیلم‌ساز سعی کرده روایت بی‌طرفانه‌ای داشته باشد.

شکیبانیا افزود: فیلم را با بدبینی اولیه دیدم اما احساس کردم روایت‌هایی که از آغاز جنگ در ایران وجود دارد، در این فیلم به صورت متوازن بیان شده که همین نکته نشان می‌دهد «اتاق جنگ» بیش‌تر از آن که بی‌طرف باشد تاریخ‌نگارانه و منصفانه است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: این فیلم با سلیقه‌ی بیننده‌ی ایرانی ساخته شده و در آن روایت‌های دست اولی ارائه می‌شود که بسیار جالب و تماشایی است. روایت‌هایی که تحلیل و تفسیر وقایع در آن به مخاطب واگذار شده است.

شکیبانیا سپس «راش‌های» فیلم «اتاق جنگ» را «یک منبع ارزشمند تاریخی» توصیف کرد و افزود: هر چه از این مقطع تاریخی فاصله بگیریم، ارزش این منابع تصویری بیش‌تر هم خواهد شد.

در ادامه‌ی جلسه، مصطفی حریری در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان درباره‌ی استفاده از وایپ‌هایی به شکل پارازیت‌ که طبق این تعریف، فیلم را بیش از پیش به ویژگی‌های فنیِ مستندهای تلویزیونی نزدیک کرده گفت: سعی‌‌ام این بود که هم به صورت تلویحی به فضای تولید کار اشاره کنم و هم این نکته را بگویم که این بحث‌ها برای پخش از تلویزیون در سال‌های گذشته، دچار حساسیت و موانعی بوده است.

وی گفت: در ابتدای فیلم به روایتی رسمی اشاره می‌شود و سپس پارازیتی را می‌بینیم که نشان می‌دهد در پشت روایت رسمی، بحث‌هایی ناگفته مانده است.

حریری هم‌چنین با تشکر از نقد و تحلیل فیلم خود گفت: در حال حاضر نزدیک هشت سال از پایان تولید این فیلم می‌گذرد و نکته‌ی تلخ ماجرا این‌جاست که برای نخستین‌بار در طول این مدت، منصفانه و با نگاهی از جنس خود این فیلم با آن برخورد شده است.

بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی به صحبت‌های منتقد مهمان برنامه و جمع‌بندی حرف‌های فیلم‌ساز اختصاص داشت. حامد شکیبانیا در این بخش ضمن اشاره به «اهمیت تاریخ شفاهی» در «ابهام‌زدایی از برخی وقایع تاریخی» گفت: جنگ ایران و عراق، ابعادی دارد که هنوز باز نشده است. به همین دلیل باید پذیرفت ساخت این‌گونه فیلم‌ها بسیار ارزشمند است و تماشای آن را باید به افراد مختلفی توصیه کرد.

مصطفی حریری در پاسخ به این نکته گفت: در طول دوران هشت‌ساله‌ی دفاع مقدس و حتی سال‌های پس از آن، کاملاً عقلانی بود که نگاهی تبلیغی در این زمینه وجود داشته باشد و امروز که کشور ما هم‌چنان مورد تهدید دشمنان قرار دارد، هنوز هم نیازمند چنین نگاهی است.

وی گفت: در تاریخ سیاسی جنگ‌ها زاویه‌ی دیگری هم وجود دارد که به آدم‌های زیست‌کننده در فضای جنگ می‌پردازد و این نکته‌ای است که به هیچ‌کدام از زوایای آن در فیلم «اتاق جنگ» پرداخته نشده است.