کارگردان‌ مستند ماجراهای هپکو: «نان‌ گزیده‌ ها» آب روی آتش است

به گزارش بلاگ سینمامارکت، مستند «نان‌گزیده‌ها» اولین مستندی است که درباره اعتراضات کارگری هپکو اراک تولید شده و از این اعتراض‌ها تصویر برداری کرده است. حالا و پس از حاشیه‌های مربوط به مسأله هپکو در روزهای اخیر، برای بازخوانی ریشه‌های این مشکل با محمدرضا حاج حسینی، کارگردان مستند «نان‌گزیده‌ها»، گفت‌وگو کرده‌ایم که درادامه می‌خوانید.

چه شد که سراغ «نان‌گزیده‌ها» رفتید؟

موضوع صنعت در شهر اراک موضوعی جدی است. اراک زمانی پایتخت صنعتی کشور بوده است. وقتی ما در دوران نوجوانی صبح‌ها به مدرسه می‌رفتیم، کارگران زیادی را می‌دیدیم که مشغول رفتن به کارخانه‌ها بودند. این شرایط افتخاری برای شهر ما بود. وقتی برای تحصیل در دانشگاه به تهران رفتم و دوباره به اراک برگشتم، احساس کردم آن حال‌و‌هوای گذشته تغییر کرده است. کارگران اعتراض می‌کردند، شهر حالتی ناآرام داشت، کارگران هپکو و برخی از شرکت‌های دیگر معترض و برخی از مجموعه‌ها تعطیل شده بودند.

دیگر اثری از عنوان قطب صنعتی ایران وجود نداشت. ضمنا حس کردم اتفاقاتی در حاشیه این اعتراض‌ها در حال رخ‌دادن است که صرفا اعتراض صنفی نیست. این حواشی ممکن بود پیامدهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی داشته باشد. این اعتراض‌ها که به‌دلیل تعطیلی کارخانه‌ها بود، ابعاد گسترده‌ای داشت. خیلی از مردم اراک و کشور درگیر مشکلات این قضیه شده بودند. پس تصمیم گرفتم به‌عنوان فیلم‌سازی انقلابی که دوست دارم تأثیرگذار باشم، کاری بکنم.

برای تصویری‌کردن چنین سوژه خاصی سراغ چه نوع فرم و روایتی رفتید؟

مهم‌ترین دغدغه من در این مستند، این بود که بتوانم روایت بی‌واسطه‌ای از اتفاقات داشته باشم. خدا را شکر فکر می‌کنم تا حدودی به آن رسیدیم. خواستیم روایت کاملا مستند باشد؛ یعنی شائبه یا واسطه‌ای وجود نداشته باشد که بخواهد مخاطب را با این سوال مواجه کند که این اتفاقات چقدر واقعیت دارد یا ندارد. مستقیما وارد اعتراض‌ها و درگیری‌ها شدیم. دوربین مستندساز به‌همراه یکی از نیروهای هپکو که اطلاعات و جسارت خوبی داشت، به‌عنوان راوی وارد گود می‌شوند تا بفهمند داستان چیست. البته هدف اولیه ما نشان‌دادن تصاویر و صداها به‌شکلی واضح و مستند بود.

برای رسیدن به این هدف چه مشکلاتی داشتید؟

وقتی وارد ماجرا شدیم، می‌دانستیم قرار نیست فیلمی ساده و بدون دردسر بسازیم. خودمان را برای برخی از اتفاق‌ها آماده کرده بودیم. راستش بارها برای ساخته‌نشدن این مستند تهدید شدیم و چندباری تجهیزات ما را توقیف کردند.

از نهاد خاصی حمایت نشدید؟

متأسفانه هیچ‌یک از نهادهای انقلاب یا غیرانقلابی از ما حمایت نکردند و کاملا آتش‌به‌اختیار برای ساخت این مستند اقدام کردیم. برخی از دوستان نه‌تنها به ما کمک نکردند؛ بلکه حتی سنگ‌اندازی هم کردند.

چند وقت پس از تولید مستند، «نان‌گزیده‌ها» رونمایی شد؟

به‌دلیل همین مشکلاتی که بیان کردم، متأسفانه رونمایی جدی نداشتیم. حتی همان اکران کارگری در شهر اراک با مشکلاتی مواجه شد و برخی از دوستان امنیتی تلاش کردند برنامه لغو شود. برنامه ما در مسجد بود و حتی روحانی مسجد و مسوول بسیج آنجا با مشکلاتی روبه‌رو شدند.

یعنی حتی در شهرهای دیگر هم اکران نداشته‌اید؟

خیر! ما فقط سه اکران داشتیم که یکی از آن‌ها در دانشگاه اراک بود که بار اول تعطیل شد، دومی در یکی از مساجد اراک و سومی در دانشگاه تهران. نماینده شهر اراک در مجلس شورای اسلامی هم در این جلسه حضور داشتند.

این سوال را از شما در مقام کسی می‌کنم که درباره موضوع تحقیق کرده و مطلع است. دولت در آن مقطع چه کارهایی می‌توانست بکند که حواشی و مشکلات امروز پیش نیاید؟

دولت به‌عنوان دستگاه اجرایی اهمیت زیادی دارد. خصوصی‌سازی قانون است؛ اما اجرای آن کاملا با دولت است. خواسته کارگرانی مثل هپکو که خصوصی می‌شوند، مشخص است. در اصل ۴۴ آمده است اگر مجموعه سودده است، نباید واگذار شود. هپکو کارخانه‌ای کاملا سودده با انبارهای پر بوده است که حتی پایین‌تر از یک‌دهم قیمت واقعی به خریدار فروخته شده است. این واگذاری چند دست چرخیده و به خریداری مشخص رسیده است.

الان به‌نوعی کارخانه دست دولت است و مدیرعاملی دولتی دارد. در این مدت، سه یا چهار مدیرعامل آمده و رفته است. آقای استاندار تلاش زیادی برای این مشکل کرده؛ ولی وزارت صنعت خیلی خوب جلو نیامد. صاحب قبلی تمام انبارهای هپکو را خالی کرده است. در آن زمان، اگر شرکت هپکو مثلا ۶۰۰میلیارد تومان ارزش داشته، قیمتی که گذاشته شده بود، حدود ۶۰میلیارد بود. در انبارهای این شرکت، فقط ۲۵۰میلیارد تومان ماشین‌آلات راه‌سازی بوده است. الان تمام انبارهای تجهیزات، مواد اولیه و… خالی شده و شاید بتوان گفت کارخانه چیز زیادی ندارد. وقتی استاندار به‌میدان آمد، قرار شد پولی به شرکت تزریق شود تا مواد اولیه خریده و سپس، با آن مواد اولیه تولید شروع شود؛ منتها هیچ‌کدام از این اتفاقات رخ نداد.

باتوجه‌به شعارهای دولت درباره آزادی بیان، به‌عنوان فیلم‌ساز فکر می‌کنید اگر آثاری مثل «نان‌گزیده‌ها» تولید شود و دولت اجازه انتشار آن‌ها را بدهد، چه تأثیرات مثبتی روی جلوگیری از بحران‌های اجتماعی خواهد گذاشت؟

همین مستند که تنها سه اکران نصف‌و‌نیمه داشت، باعث شد نمایندگان شهر اراک در مجلس به خط شوند و در مجلس اقدامات مهمی انجام دهند. فیلم ما نه در تلویزیون پخش شد و نه حتی در فضای مجازی به‌طورکامل. حتی وقتی به برنامه «ثریا» رفتم، مجوز پخش آن صادر نشد. مجری برنامه آقای مقصودی چند وقت بعد روی آنتن زنده، صراحتا این موضوع را تشریح کرد. پس چنین فیلم‌هایی آن‌قدر مؤثرند که همان اکران ما در مسجد برای کارگران باعث شد اولا وقتی کارگران دیدند مستندسازی وارد میدان شده و درددل‌شان را منعکس می‌کند، بسیار آرام شدند و مثل آبی روی آتش بود.

این فیلم فضای شهر را آرام کرد؛ درصورتی‌که برخی از دوستان متولی سابق مدعی بودند این فیلم آتش را در شهر شعله‌ور خواهد کرد که اصلا این‌طوری نبود. ثانیا این مستند باعث شد نمایندگان ما در مجلس این مشکل را فریاد بزنند؛ حتی نمایندگانی که تا پیش از این مستند با ماجرا سرد برخورد می‌کردند. تعطیلی این کارخانه‌ها تبعات اجتماعی زیادی دارد؛ مثلا به طلاق‌های زیادی منجر شد و برخی از کارگران خانه‌های خود را از دست داده‌اند. ما به‌اشتباه فکر می‌کنیم این مسائل فقط مشکلات اقتصادی ایجاد می‌کنند؛ درصوتی‌که این‌طور نیست.