نقد مستند «کیو بال»؛ مستندی صیقل­ خورده درباره­ ورزش و توانبخشی

مکتب فکری که در آن مجرمان افراد پلیدی هستند که نباید به هیچ وجه با آن­ها «به نرمی رفتار کرد» موجب افزایش تورمی جمعیت زندانیان ایالات متحده شده است که بنا بر برخی برآوردها کمتر از یک درصد از هزینه­‌های نگهداری از این زندانیان برای اقدامات توانبخشی صرف می­‌شود. این مسأله تأثیرات مخربی دارد زیرا اکثر زندانیان روزی به دامان جامعه برمی­گردند و این به نفع جامعه است که این زندانیان با آمادگی کامل برای یک زندگی شهروندی قانونمدارانه آزاد شوند.

مستند «کیو بال» ساخته­ مایکل تولاجیان، نگاهی به تیم بسکتبال سن کوئنتین دارد و به بررسی برنامه­ ظاهراً پوچ و سبک‌سرانه­‌ای می­‌پردازد که توجه مثبت چشمگیر، مهارت­‌های اجتماعی برتر و دیگر مزایایی را در اختیار زندانیان می­‌گذارد تا نهایتاً به کاهش نرخ بازگشت به اقدامات مجرمانه بیانجامد. این مستند بسیار صیقل­‌خورده و جذاب که اولین بار در SFFilm به نمایش درآمده است، پیش از اکران در مجموعه­ “Magnify” فوکس اسپورتس در ۲۸ می، در ۱۷ می در لس آنجلس و در ۲۴ می در نیویورک منتشر خواهد شد.

قدیمی­‌ترین زندان کالیفرنیا در ۲۰ کیلومتری شمال سن فرانسیسکو به شکل یک مجموعه با حداکثر امنیت طراحی گردیده و همه­ زندانیان محکوم به اعدام ایالت را در خود جای داده است. اما جمعیت معمولی که (بخش عمده­ای از حدوداً ۴۴۰۰ زندانی را تشکیل می­‌دهند و) پس از پایان دوران محکومیت خود این زندان را ترک می­‌کنند، به طیف وسیعی از برنامه‌­های توانبخشی – از جمله آموزش­‌های شغلی و اصلاح روانی – دسترسی دارند که بسیار بیشتر از برنامه‌­های توانبخشی زندان­‌های دیگر است. پیشروی برنامه­‌های ورزشی این زندان، تیم بسکتبال است که از پشتیبانی تیم مبارزان طلایی ایالت در لیگ ملی بسکتبال برخوردار می­‌باشد (کوین دورنت از بازیکنان این تیم، تهیه‌­کننده­ این فیلم است).

این یک سرگرمی بیهوده نیست. تعداد زیادی از اعضای عمدتاً آمریکایی آفریقایی تبار این تیم که می­‌توانستند یک زندگی حرفه‌­ای داشته باشند، در مسیر متفاوتی گام برداشتند. هری «ای تی ال» اسمیت که هنوز از آن امید دست نکشیده و شش ماه بعد آزاد می‌­شود، همچنان رؤیای «اولین بازیکن با سابقه­ کیفری در لیگ ملی بسکتبال» را در سر می‌­پروراند.

او که با ۳۱ سال سن نسبتاً مسن محسوب می‌­شود، اما قطعاً آنقدر مهارت دارد که «لبران جیمز این زمین» لقب بگیرد. و برخلاف بسیاری از هم‌تیمی­‌هایش، یک بار یک فرصت واقعی داشته است، او که در یک خانواده­ی طبقه­ متوسط و نسبتاً مرفه قد کشیده، به بورسیه­ ورزشی یک کالج دست یافته بوده است. اما اخراج الگو/مربی محبوبش و دنبال کردن یک مسیر خودتخریبی، راه او را به سمت زندان سن‌کوئنتین منحرف می‌کند.

دیگر اعضای مبارزان سن‌کوئنتین زندگی­‌های دشوارتری داشته‌­اند از جمله والدین معتاد، عضویت در باندهای تبهکاری و خشونت اجباری. (هرچند یکی از آن­ها طبق قانون اینک نامعتبرِ «جرایم سه­گانه»، به دلیل جرایم غیرخشونت­‌بار، به حبس ابد محکوم شده است.) و مربی تیم، رافائل کیواس، هرچند به شکل چشمگیری خونسرد (و خالصانه پشیمان) به نظر می­­رسد، اما اعتراف می­‌کند که پانزده سال پیش کنترلی روی رفتار و اعمال خود نداشته و در پارکینگ استادیوم بیسبال جاینتز سن فرانسیسکو، یک تماشاچی ورزشی دیگر را که به شیشه­ اتومبیلش مشت زده بوده را با ضربات چاقو به قتل رسانده است.

انضباط و رفاقت تیم بسکتبال مشخصاً یک امتیاز بزرگ برای این مردان به شمار می‌­آید، گرچه برخی از آن­ها هم در زندان نوعی تحول مذهبی را پشت سر گذارده‌­اند. با نزدیک شدن روز آزادی اسمیت، وی امیدوارست ماهیت احساساتی­‌اش مانعی بر سر راه دستیابی به فرصت­‌های پیشرفت در دنیای بیرون نشود – خصوصاً، فرصت برقراری رابطه با دخترش که هرگز او را ندیده است.

اما پایان فیلم، بازی سالانه­ مبارزان سن‌کوئنتین با مبارزان «واقعی» است نه بسکتبالیست­‌های حرفه­‌ای واقعی، بلکه داوطلبانی از بین مربیان و کارمندان تیم مبارزان طلایی ایالت که مهارت­‌های واقعی و خوبی هم دارند. «کیو بال» خیلی خوب تدوین شده است و تصویر آهسته­ بعضی از  بازی­‌ها هم به اندازه­ تصاویر ورزشی، واضح و زیبا هستند.

فیلم یکدست و ماهرانه­ تولاجیان در انتها کمی حس سرسری تمام شدن را منتقل می‌­کند. وقتی که با عرضه­ بیش از حد تصاویر الهام­‌بخش، یک نقطه­ اوج مثبت به وجود آورده و به ما یادآور می‌شود که این مستند به مسائل بسیار زیادی توجه نکرده است. احتمالاً دسترسی سازمانی محدود بوده است.

اما «کیو بال» می­‌توانست کمی از زمین بازی فاصله بگیرد و اطلاعات بیشتری درباره­ زندگی قهرمان­‌های زندانی­‌اش ارائه دهد. آیا کار می­‌کنند؟ درس می­‌خوانند؟ جمعیت زندان یا خود تیم چقدر جناحی و متفرق هستند؟ در ابتدا می­بینیم که تمرین تیم با یک درگیری خشونت­آمیز (نه بین اعضای تیم) که در آن نزدیکی رخ می‌­دهد، متوقف می‌­شود. فیلم بعداً به این درگیری برمی­گردد اما درباره­ آن توضیحی نمی‌دهد. آیا چنین خشونت‌هایی مکرراً رخ می­‌دهند؟ فیلم نه چنین سؤالاتی را مطرح می­‌کند و نه پاسخی برای آن­‌ها دارد.

اما «کیو بال» ثابت می­‌کند برنامه­‌های توانبخشی مانند این یکی، نه تنها به زندانیان اجازه می‌دهند توانایی­‌های ورزشی خود را به نمایش بگذارند، بلکه فرصتی برای رشد فردی آن­ها هم به وجود می‌­آورند. پیام مستقیم این فیلم این است که این پروژه‌­های کم­ هزینه باید در تمام زندان­های کشور اجرا شوند.