نیکنام ببری*

یکی از چالش‌های بزرگ نظام بین‌المللی، قاچاق انسانی است. تقریبا همه کشورهای جهان با این پدیده عمومی مواجه‌اند و جالب اینجاست که رهبران همه کشورهای بزرگ جهان به دنبال راه‏حلی پایدار برای کنترل مهاجرت‌های اجباری‏ هستند. خشونت‌ها و درگیری‌های قومی و مذهبی از جمله عوامل اصلی این مهاجرت‌هاست. طبیعی است که در منطقه خاورمیانه به سبب جنگ‌، قحطی، ناامنی، بی‏ثباتی‌های سیاسی مسئله قاچاق انسان و پناهندگی بیش از سایر نقاط جهان نمود و عینیت دارد. شهروندان این کشورها به امید زندگی امن و آسایش دل به راه‌های صعب‏العبور برای رسیدن به قاره سبز می‌زنند. راه‌هایی که بعضا به سبب ناملایمات محیطی و جغرافیایی باعث مرگ مهاجران می‌شود. قابل ذکر است که بحران مهاجرت و بی‏خانمانی‌ها در طی نا‏آرامی‌های چند‏ساله خاورمیانه شدت و حدت بیشتری پیدا کرده‏ است. میزان مهاجرت‌های انسانی به اتحادیه اروپا به قدری زیاد شده که منشا نگرانی‌های جدی برای شهروندان اروپایی در موضوع حفظ هویت اروپایی گشته است. هویتی که اروپایی‏ها آن را با مهاجرت‌های گسترده پناهجویان در خطر می‌بینند. بیراه گفته نمی‏شود که بحران مهاجرت‌های انسانی سال‌های اخیر از سوریه و عراق از بحران مهاجرت کشورهای شرق اروپا در جنگ دوم جهانی فراگیرتر است. به هر ترتیب تا وقتی ناامنی و بی‏ثباتی است این چالش برای کل نظام بین‏الملل به‏خصوص کشورهای توسعه‏یافته صنعتی مطرح است. برای همین قدرت‌های بزرگ به فکر راه‏حل‌هایی برای کنترل این بحران افتاده‏اند. در همین راستا کنفرانس‌ها و نشست‌های متعددی در سطح جهانی برای مهار این بحران برگزار شده که اخیرا هفتادمین اجلاس کمیته اجرایی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در شهر ژنو با حضور روسای مهم کشورهای جهان برگزار شد. در این نشست رحمانی فضلی وزیر کشور جمهوری اسلامی ایران حضور یافت و به تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران و نقش موثری که در کنترل سیل مهاجرت‏ها دارد، پرداخت. ایران به سبب موقعیت جغرافیایی نقش کانونی در کنترل مهاجرت‌های انسانی به خصوص از قسمت شرقی کشور؛ افغانستان و تا حدودی پاکستان دارد. دو کشوری که اتفاقا بیشترین ظرفیت را در مهاجرت انسانی دارند. به خصوص افغانستان که در بحران و ناامنی تمام‏عیار به سر می‏برد. این کشور درگیر جنگ داخلی و درگیری‌های قومی و قبیله‏ای است. برآیند همه فاکتورها دست به دست هم داده که افغانستان جزء کشورهای خطرناک برای زندگی باشد. حضور میلیون‌ها مهاجر افغانستانی در خاک کشورمان خود گویای خیلی از مسائل است. خیلی از همین افغانستانی‌ها حاضر به بازگشت سرزمین خود به سبب ترس از ناامنی و تهدیدات نیستند. نکته به همین‏جا ختم نمی‏شود. با توجه به جمعیت بالای سی میلیونی افغانستان، در صورت عدم کنترل و باز گذاشتن مرزها، احتمال سرازیر شدن میلیون‌ها افغانستانی برای مهاجرت به بیرون از مرزهای افغانستان بالاست. مسلما یکی از مقاصد مهم مهاجران آنها، اروپاست. ایران مسیر مطمئن برای مهاجران افغانستانی است. در این شرایط تهران ‏همه تلاشش ‏را ‏با ‏کمک به دولت افغانستان برای تثبیت اوضاع امنیتی در‏افغانستان و همچنین در حوزه مرزی و تشدید نظارت‌ها و ایست‏های بازرسی ‏برای ممانعت از تشدید مهاجرت‌ها انجام می‏دهد.‏ نکته‌ای که وزیر کشورمان در نشست ژنو به آن اشاره و اعلام کرد که‏ «ایران در چهل سال اخیر به تنهایی بار همه مسئولیت‌ها در کنترل مهاجران و پناه دادن آنها رابر دوش کشیده است». ایران از جامعه جهانی انتظار مساعدت و کمک‌های داوطلبانه دارد. قدرت‌های اروپایی باید در این عرصه پیشگام باشند. مقصد مهاجران عموما این دست از کشورها هستند و ایران با هزینه‏های بالا مانع از سرازیر شدن میلیون‏ها مهاجر به سمت اروپا شده و برای همین باید حمایت‌های لازم مادی و معنوی از ایران انجام گیرد. شوربختانه نه تنها شاهد حمایت‌های موثر قدرت‌های اروپایی در این عرصه نیستیم بلکه تحریم‌های غیر‏انسانی ترامپ فضا را برای سامان دادن به مهاجران افغانستانی چه در داخل کشورمان و چه در کنترل مرزها سخت و دشوار کرده است. وقتی شرایط زندگی در ایران به سبب تحریم های آمریکا بر مهاجران افغانستانی سخت شود، طبیعی است که این طیف بزرگ از جمعیت به فکر مهاجرت به آن سوی ایران یعنی اروپا باشد. برای همین انتظار ایران از جامعه جهانی، اقدام موثر در خنثی‏سازی سیاست‏های تحریمی ترامپ و کمک به ایران در حوزه های اقتصادی و تجاری است.‏ باید پذیرفت که بهترین راه‏حل برای حل معضل آوارگان، بازگشت آنها به سرزمین مادری‏شان است. این مهم جزء از طریق برقراری امنیت، توسعه و رفاه انجام نمی‏گیرد. هیچ شهروندی باطنا دوست ندارد در سرزمینی دیگر زندگی کند. هر کس حق تعلق به خاک و وطنش را دارد. مهاجران افغانستانی هم همین وضعیت را دارند. بی‏‏گمان در صورت مهیا بودن شرایط این طیف از مهاجران می‌توانند دوباره به کشورشان برگردند و به زندگی عادی‏شان ادامه دهند. در این شرایط قدرت‏های بزرگ اقتصادی باید به سهم خودشان در تثبیت اوضاع سیاسی و توسعه اقتصادی افغانستان و سایر کشورهای بی‏ثبات کوشا باشند. مهاجرت در نتیجه‏ فقر و ناامنی اتفاق می‏افتد. برای همین باید میزان کمک‏های انسانی به کشورهای فقیر از سوی نهادهای مالی جهانی افزایش یابد. به قول وزیر کشورمان «تنها تشکر کردن کافی نیست؛ حل بحران قاچاق انسان، اقدامات عملی از حمایت سیاسی تا اقتصادی را می‌طلبد».
*کارشناس مسائل بین‌الملل مطالب برگزیده...