موسیقیدانی به بزرگی هنر

گروه فرهنگ و هنر - «زندگی بدون موسیقی اصلا برایم قابل تصور نیست و همیشه هم فکر می‌کنم که زندگی بدون موسیقی خیلی خالی است. لازمه ادامه حیات این است هر کسی بنا به سلیقه‌اش، ذوق موسیقی داشته باشد و زندگی‌اش با موسیقی عجین باشد. به همین دلیل هم هست که می‌گویند موسیقی غذای روح است»، «موسیقی و ترویج آن برای روحیه مردم خیلی خوب است و بر این باورم که اگر زندگی مردم با موسیقی عجین باشد، دیگر چهره‌های غمگین نخواهیم داشت»؛ این‌ها بخشی از گفته‌های حسین دهلوی درباره موسیقی است، موسیقیدانی بزرگ که نمی‌خواست کسی را غمگین ببیند.
حسین دهلوی، چهره ماندگار فرهنگ ایران و رهبر پیشین ارکستر سمفونیک، خالق اپرای «مانی و مانا» و قطعه سبکبال، صبح دیروز بعد از مدت‌ها مبارزه با بیماری در سن ۹۲ سالگی در بیمارستان شریعتی دارفانی را وداع گفت؛ موسیقیدانی که حسین علیزاده، یکی دیگر از بزرگان موسیقی ایران‌زمین درباره او نوشت: «حسین دهلوی، به بزرگی هنر ‌و به بزرگی یک معلم. باید سراپا ایستاد به احترامش. باید سراپا ایستاد و شنید نغمه‌هایش. باید سراپا ایستاد و به دور دست تاریخ نگاه کرد. دستانی سر به آسمان و زمین در حرکت‌اند، تا آهنگ غرور و عشق بیامیزند ...‌. باید ایستاده شنید، باید ایستاده نواخت و باید ایستاده ایستاد تا زخم هجرانش نشکند دل‌های افراشته را ...».
حسین دهلوی هفتم مهر ماه سال 1306 در تهران متولد شد. او از پنج سالگی آموزش موسیقی را کنار پدرش که از شاگردان مرحوم علی اکبرخان شهنازی، نوازنده و ردیف‌دان نامدار تار و فرزند میرزا حسینقلی، آغاز کرد. پدرش او را با ویولن آشنا کرد و پس از آن دهلوی با ابوالحسن صبا نواختن این ساز را آموخت. او که دیگر شیفته موسیقی شده بود، تصمیم گرفت وارد هنرستان موسیقی شود. این چهره ماندگار موسیقی، در سال 1339 از هنرستان عالی موسیقی فارغ‌التحصیل شد اما در همان دوران هنرستان با همکاری استادش ابوالحسن صبا ارکستر شماره یک هنرهای زیبا را راه‌اندازی کرد و پس از درگذشت صبا رهبری این ارکستر را برعهده گرفت. در سال 1341 به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شد و 9 سال در همین سمت فعالیت کرد.
فعالیت‌های این موسیقیدان ایرانی بعد از انقلاب دچار رکود شد. در نتیجه این هنرمند به تالیف و انتشار کتاب روی آورد. او در طول عمر 92 ساله‌اش چندین کتاب در زمینه موسیقی منتشر کرد که هر یک از آنها به عنوان کتاب‌های مرجع در عرصه موسیقی ایرانی شناخته می‌شنوند. «پیوند شعر و موسیقی آوازی» یکی از مهم‌ترین آثار نوشتاری دهلوی است که نتیجه 50 سال تحقیق و تدریس او است که برنده کتاب سال 1379 نیز شد. او در این کتاب به شیوه‌ای علمی و متدیک فرآیند کار را توضیح می‌دهد.
شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار این موسیقیدان «اپرای مانا و مانی» باشد. او از سال ۱۳۵۶ تصنیف اپرای مانا و مانی را به مناسبت سال جهانی کودک آغاز کرد و حدودا 3 سال برای به سرانجام رساندنش تلاش کرد اما به دلیل برخی محدودیت‌ها این اپرا به اجرا درنیامد. البته موسیقی‌سازی این اپرا در خرداد 1379 با همت و رهبری علی رهبری با ارکستر فیلارمونیک اسلواکی در شهر براتیسلاو اجرا و ضبط شده است. این اثر سرانجام 32 سال پس از نوشتن در سال 1391 با همکاری گروه کر فیلارمونیک ایران و گروه کر ملل و گروه موسیقی پارس به سرپرستی ناصر نظر، رهبری علیرضا شفقی‌نژاد و کارگردانی محمد عاقبتی با گروه بازیگران کودک به صحنه رفت. این اثر در روز جهانی کودک با مشارکت بیش از 300 کودک به اجرا در آمد.
او همچنین در زمینه نوآوری در موسیقی ایرانی تلاش‌های فراوانی کرد. تدوین متد تمبک به وسیله او و جمعی دیگر از جمله حسین تهرانی، مصطفی پورتراب، فرهاد فخرالدینی و هوشنگ ظریف برای بهبود جایگاه تمبک در موسیقی ایرانی و آسان‌سازی آموزش این ساز، توجه به ساخت سنتور کروماتیک برای جبران مشکل کوک این ساز برای استفاده در ارکستر از جمله این موارد هستند.
حسین دهلوی، در زمینه موسیقی فیلم هم فعالیت و البته بیشتر برای فیلم‌های مستند، نقش مشاور و انتخاب‌کننده موسیقی را بر عهده داشت. در تیتراژ فیلم‌ها، از او با نام مستعار «فریبا» یاد شده ‌است. دهلوی برای چند فیلم مستند از ابراهیم گلستان مانند یک آتش (چشم‌اندازها)، موج و مرجان و خارا و گنجینه‌های گوهر و همچنین فیلم هفده روز به اعدام اثر هوشنگ کاووسی موسیقی نوشته‌ است.
آخرین کوشش دهلوی در زمینه کارهای جمعی موسیقی ملی، پایه‌گذاری ارکستر مضرابی است که با همکاری ۶۶ نفر از نوازندگان سازهای مضرابی ایرانی تشکیل شد و در سال ۱۳۷۲ روی صحنه رفت.
دهلوی در سال ۷۱ ارکستر مضرابی را تشکیل داد که صرفاً شامل سازهای مضرابی سنتور، تار، قانون، عود و بم تار (تارباس) بود.
او اما در 10 سال پایانی عمرش با بیماری آلزایمر دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد تا آنجا که دیگر حتی آثار خود را به یاد نمی‌آورد.
دهلوی بیش از نیم قرن، حضوری فعال در صحنه موسیقی ایران داشت؛ از رهبری ارکسترهای اداره هنرهای زیبا در دهه ۱۳۳۰ گرفته تا سال‌ها تدریس و مدیریت هنرستان موسیقی ملی و همچنین آفرینش ده‌ها اثر بر مبنای موسیقی ایرانی. باله «بیژن و منیژه»، «سبکبال»، اپرای «خسرو و شیرین»، «فروغ عشق» و ... مشهورترین آثار او هستند.
از دست دادن چهره‌هایی چون دهلوی بی‌شک ضایعه‌ای بزرگ برای موسیقی کشور است. به همین دلیل چهره‌های مختلف نسبت به درگذشت این چهره ماندگار موسیقی واکنش نشان دادند.
سید‌محمد مجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد در پیامی نوشت: «آثار استاد دهلوی را از نوجوانی می‌شنیدم، به شورم می‌آورد و شعوری نغز در آنها جاری بود. استاد دهلوی از نوگرایان موسیقی ایرانی بود اما با شناختی عمیق که از سنت موسیقایی ایرانی داشت، راه نوآوری در موسیقی را می‌گشود، به نوآوری و همگامی با زمانه در موسیقی ایرانی باور داشت و موسیقی و هنر را راهی برای اعتلا و توسعه جامعه می‌دانست.
شناخت، معرفت، دقت و انضباط استاد دهلوی و آثارش در خانه ذهنم پدیده‌ای ممتاز و کم‌نظیر ساخته بود و آرزو داشتم این پدیده را که ساعت‌ها به شنیدنش دل و جان سپرده بودم، از نزدیک ببینم و از او بیاموزم. بعدها که دوستانی از خیل شاگردان استاد یافتم بیشتر با استاد آشنا شدم. چند باری استاد دهلوی را دیدم و همیشه شوق دیدارش را داشتم. امروز و در این خزان خبر رسید که استاد دهلوی خرقه تهی کرد و سفر کرد، غمی سخت در جانم ریخت که تا هستم بر دلم خواهد ماند».
محمد اله‌یاری، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز درباره دهلوی نوشت: «شخصیت ارزشمندی که علاوه بر آراستگی به توانمندی‌های سرشار در عرصه‌های آهنگسازی، نوازندگی، تالیف و درخشش در زمره چهره‌های ماندگار این مرز و بوم، به تمامی دوستدار شفیق مردم و فرهنگ وزین ایران بود».
همچنین بابک ربوخه، مدیر امور موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران نیز در پیام خود نوشته است: «استاد حسین دهلوی تجربه و زندگی پرثمر خویش را صرف آثار متعدد در عرصه موسیقی کرد و با دریافت جایزه کتاب سال «پیوند شعر و موسیقی آوازی» که تجربه حرفه‌ای‌گری ایشان در عرصه هنر بود نام ایشان را در سال ۱۳۸۲ به‌ عنوان چهره‌ ماندگار سال در خاطره‌ها ثبت کرد. به طور یقین آثار شنیداری و تالیفی این هنرمند در عرصه موسیقی برای خوانندگان آواز، ترانه‌سرایان، شاعران آوازهای کودک و دیگر علاقه‌مندان و مخاطبان موسیقی ایرانی خاطره‌ساز سال‌ها فعالیت استادی و تجربه ایشان برای اهالی موسیقی خواهد بود. بی‌شک فقدان استاد حسین دهلوی ضایعه‌ای برای اهالی و عرصه موسیقی خواهد بود».
به گفته سوسن اصلانی، همسر این هنرمند، اطلاعات دقیق مراسم تشییع زنده‌یاد دهلوی هنوز مشخص نشده است. مطالب برگزیده...