حدود یک دهه است که فیلم‌های مستند در ایران بیشتر از قبل جدی گرفته می‌شوند و اخیرا معرفی مستند «در جستجوی فریده» به عنوان نماینده کشورمان در اسکار، باعث شد توجه‌ها به آثار مستند حسابی جلب شود. با این حال، مستندسازی در ایران سابقه زیادی دارد و در دهه‌های گذشته هم مستندسازان، با کمترین بودجه و درآمد ممکن و بدون این‌که حتی شهرت و اقبال عمومی فیلمسازان داستانی را همراه خود ببینند، خالصانه مشغول تلاش برای بازنمایی واقعیت در قاب تصویر بوده‌اند. در این مطلب به مرور زندگی و کارنامه برخی از مهم‌ترین مستندسازان ایرانی می‌پردازیم که کمتر در فضاهای عمومی از ایشان سخن گفته شده است.
در دل طبیعت بکر
سهراب شهید ثالث، کارگردان، نویسنده، تدوینگر و مترجم ایرانی متولد ۱۳۲۳، از آغازگران موج نوی سینمای ایران و تحصیل کرده در کشورهای اتریش و فرانسه بود که در سال ۱۳۷۷ در شیکاگو دار فانی را وداع گفت. او که در دوران پیش از انقلاب به سینمای داستانی علاقمند بود و دو فیلم مهم به نام‌های «یک اتفاق ساده» و «طبیعت بی‌جان» را با رویکرد تجربی ساخت، به دلیل نگاه خاص اجتماعی و رویکرد واقع‌گرایانه و پرمفهومش به مسائل، برنده جوایز متعددی شد.
شهید ثالت در سال ۴۸ مستند «رستاخیز» را با موضوع مرمت و بازسازی آثار باستانی تخت جمشید ساخت که در زمان خودش اثر مهم و پیشرویی به شمار می‌رفت. در همین سال‌ها بود یک سه‌گانه مستند به نام‌های «رقص‌های تربت جام»، «رقص‌های ترکمن» و «رقص بجنورد» را درباره آیین‌ها و رسوم محلی مردمان استان‌های خراسان و گلستان ساخت. او از سال ۵۳ به آلمان مهاجرت کرد و با ساخت چند اثر مستند برای رسانه‌های آلمانی به شهرتی جهانی دست یافت. از دیگر مستندهای مهم او می‌توان به «در غربت»، «زمان بلوغ»، «آخرین تابستان گرابه»، «فرزندخوانده ویرانگر»، «درخت بید»، «هانس، جوانی از آلمان» و «یک زندگی، چخوف» اشاره کرد.
شهید ثالث اساسا مستندساز پرکاری نبوده و حتی در برهه‌ای از دهه هفتاد و همچنین در سال‌های پایانی عمرش، به دلیل شرایط دشوار مهاجرت و زندگی، نتوانست کار کند. با این حال، اهمیت او به دلیل نگاهی است که در مستندسازی بنیان نهاده؛ رویکردی که ویژگی مهمش دوری از شهرها، سرک کشیدن به مناطق روستانشین و طبیعت بکر، و نیز مخالفت‌هایش با سرمایه‌داری مدرن و زندگی ازخودبیگانه شهری است. مستند «سفر سهراب» به عنوان پرتره‌ای از زندگی، آثار و شخصیت سهراب شهید ثالث، ادای دینی به جایگاه رفیع این مستندساز در تاریخ سینمای ایران به شمار می‌رود.
نویسنده: محمدعنبرسوز
کپی برداری و نقل این مطلب تنها با ذکر نام بلاگ سینمامارکت جایز می باشد.