درباره آثار مایکل مور که کابوس هالیوودی آمریکا شد

مایکل مور یکی از جنجالی‌ترین مستندسازان تاریخ است و در آثارش به تمام جنبه‌های زندگی آمریکایی پرداخته است. مور همواره با نگاهی صادقانه ولی بی‌رحم ( و گهگاه با طنزی سیاه) به نقاط منفی آمریکا – از نظام سلامت گرفته تا نظام اقتصادی و فرهنگ استفاده از سلاح در این کشور – پرداخته است و امید داشته که این نقاط منفی را به نقاط مثبت تبدیل کند. بسیاری از منقدین او معتقدند که وی از ایالات‌متحده نفرت دارد، اما مدافعانش می‌گویند لازم است نقاط ضعف را فریاد زد تا بتوان دوباره اوضاع را بهبود داد.

مور که اهل شهر فلینت ایالت میشگیان است با بی‌رحمی به سوژه‌هایش می‌تازد تا بفهمد چرا چنین وضعیتی دارند. اما شاید تعجب‌برانگیز باشد که بدانیم او فقط مستندهای غیرداستانی نمی‌سازد، بلکه در ابتدای دوران حرف‌هایش یک فیلم کمدی نیز کارگردانی کرده است. او یکی از منحصربه‌فردترین صداهایی است که امروزه در جامعه آمریکایی شنیده می‌شود و البته یکی از مشهورترین افرادی است که در دنیای مستندسازی وجود دارد.

بولینگ برای کلمباین

«بولینگ برای کلمباین» که چهارمین فیلم اوست احتمالاً پر حاشیه‌ترین فیلمی است که مور ساخته است. این فیلم به بررسی رابطه آمریکا با سلاح‌ها و عوامل دخیل در کشتار فجیع دبیرستان کلمباین در سال ۱۹۹۹ می‌پردازد و عملاً باعث شد مور در آمریکا مشهور شود. این فیلم جدی و خشن است و بخش زیادی از آن هنوز هم پس از گذشت این همه زمان، صحیح و مرتبط است. به همین خاطر است که این فیلم، بهترین اثر او تا به امروز است.

راجر و من

اولین مستند مور، تا به امروز شخصی‌ترین فیلم او بوده است. این مسئله بدین خاطر است که فیلم به‌طور مستقیم به زادگاه دوست‌داشتنی او شهر فلینت می‌پردازد که در آن «ب. اسمیت» مدیرعامل سابق «جنرال موتورز» کارخانه‌ای را تعطیل کرده و منجر به بیکار شدن ۳۰ هزار نفر شده بود. به همین خاطر است که این فیلم این‌قدر خوب است: چون بیننده می‌تواند ببینید که مور چقدر نگران این مسائل است و این موضوعات چقدر برایش حائز اهمیت هستند.

فارنهایت ۹/۱۱

در جدیدترین اثر مور فیلم‌نامه (و تاریخ) با چرخش نسبت یکی از مشهورترین مستندهایش  ]فارنهایت ۱۱/۹[همراه است، او این بار به وضعیت کنونی سیاست‌های آمریکا و دولت ترامپ پرداخته است. این فیلم جدی‌تر از قبلی است و مور از زمان به‌خوبی استفاده می‌کند تا ریشه‌های الهام‌بخش جنبش‌هایی که هم‌اکنون در آمریکا در حال وقوع هستند را نشان بدهد. این فیلم علاوه بر سایر چیزها، فراخوانی رسا و قوی برای اقدام کردن هم هست.

بعد به کجا حمله کنیم؟

فیلم «بعد به کجا حمله کنیم» که در اواخر دولت اوباما ساخته‌شده است احتمالاً خوش‌بینانه‌ترین اثر مور تاکنون است. کارگردان در نقش یک «مهاجم» تک‌نفره در سراسر دنیا گذر می‌کند تا بفهمد آمریکا می‌تواند چه چیزی را از کشورهای دیگر یاد بگیرد. مور در مورد چیزهایی در کشورهای دیگر صحبت می‌کند که آمریکا می‌تواند برای تبدیل شدن به جایی بهتر برای زندگی از آن‌ها یاد بگیرد، مثل سیاست‌های خوب ایتالیا برای تعطیلات کارگرانش یا قوانین پیشروی تونس در زمین حقوق زنان.

سیکو

مور مستند «سیکو» را در سال ۲۰۰۷ و سال‌ها قبل از آن ساخته است که نظام سلامت به موضوع بحث‌ها و مناظرات سیاسی تبدیل شود. او در این مستند، نظام سلامت آمریکا را با نظام‌های سلامت سایر کشورهای جهان مقایسه می‌کند. این فیلم مانند بعضی از دیگر آثار او تلخ و مخالف خوان نیست، بلکه نگاهی همدردانه به این موضوع دارد که آمریکا چطور می‌تواند یکی از پر مشکل‌ترین نظام‌های خودش را بهبود دهد.

سرمایه‌داری: یک داستان عاشقانه

مابین پایان دوره دولت بوش و شروع دولت اوباما، بسیاری از آمریکایی‌ها با این حس مواجه بودند که اصلاً  نمی‌دانند کشور در سال‌های آینده به چه سمتی خواهد رفت؟ «سرمایه‌داری: یک داستان عاشقانه» تلاش مور برای ارائه جوابی به این سؤال است. حالا بعد از گذشت ده سال، یک ساعت ابتدایی فیلم قدیمی و نامناسب به نظر می‌رسد ولی نیم ساعت آخر آن شدیداً پر از اطلاعات مفیدی است که در مورد هر دو سمت ماجرا و افرادی ارائه می‌کند که در چرخه اقتصاد آمریکا در نیمه دوم قرن بیستم ایفای نقش داشتند.

فارنهایت ۱۱/۹

این فیلم که در اواخر دوره اول دولت «جورج دبلیو. بوش» منتشر شد، نگاهی نقادانه به ریاست جمهوری بوش، جنگ علیه ترور و نحوه پوشش رسانه‌ها از دوره اول ریاست جمهوری او دارد. علاوه بر آن مور با نگاهی عمیق به بررسی روش‌هایی می‌پردازد که شرکت‌های بزرگ آمریکایی با استفاده از آن‌ها خواستار حمله به عراق بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر بودند. این فیلم بسیار جنجالی و شدیداً صریح بود و البته به بی‌طرفی بعضی از دیگر آثار مور هم نبود. سال‌هاست ریاست جمهوری بوش تمام‌شده ولی اثراتش هنوز باقی است و اینکه تمرکز فیلم بر روی این بود که آمریکایی‌هایی نباید به او رأی می‌دادند شاید دیگر اهمیتی نداشته باشد ولی این فیلم ابزاری مناسب و جالب برای آشنایی با فضای اواسط دهه ۲۰۰۰ است.

گُنده

سه مستند دیگری که بعد از «گنده» در این فهرست قرار دارند، قطعاً آثار ضعیف‌تر مور هستند. تمرکز اولیه و اصلی «گنده» بر روی تور کتاب مور در سال ۱۹۹۶ است و نگاهی هم به وضعیت وقت شکست‌های اقتصادی آمریکا در دوران ریاست جمهوری کلینتون دارد. این فیلم ارزشمند است چرا که در زمانی که افراد زیادی ادعا می‌کردند مور تنها روی نقاط ضعف راست‌ها متمرکز است، به نقد چپ‌ها می‌پردازد. اما در کل «گنده» یکی از آثار اوست که موفقیت زیادی کسب نکرد.

مایکل مور در ترامپلند (سرزمین ترامپ)

«مایکل مور در ترامپلند» قبل از انتخابات سال ۲۰۱۶ منتشر شد و در آن مور سعی می‌کند تا یک ماه قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بین دونالد ترامپ و هیلاری کلینتون، نمایشی تک‌نفره را در ایالت اوهایو برگزار کند. این فیلم هم مثل مستند «گنده» بیشتر به خود مور و کمتر به مسائلی می‌پردازد که کشور درگیرش است (اگرچه موضوع آن نمایش تک‌نفره تماماً در مورد آمریکا بود). این فیلم را به‌سختی می‌شود در اینترنت پیدا کرد و شاید این کار مثبتی باشد. احتمالاً این‌یکی از فیلم‌های مور است که باید ندید.

بِیکِن کانادایی

مور به‌عنوان یک مستندساز شناخته می‌شود ولی او یک فیلم کمدی هم در کارنامه‌اش دارد. «بیکن کانادایی» با بازی «جان کندی» در مورد رئیس‌جمهور ایالات‌متحده و تلاشش برای بدنام کردن کاناداست تا محبوبیت خودش افزایش یابد. مور در این فیلم هم مثل دیگر فیلم‌ها، کاملاً خودش بوده است؛ اما مخاطبین و منتقدین در اهمیت ندادن به آن هم‌عقیده بودند. به نظر می‌رسد که مور به‌خوبی از این فیلم تجربه به دست آورده است و تاکنون دیگر از مسیر فیلم‌های مستند خارج نشده است.

قیام علاف‌ها

فیلم دیگری که به‌جای پرداختن به یک مسئله واقعی، خود مور را دنبال می‌کند. کارگردان  در این فیلم در زمان انتخابات ۲۰۰۴ در دانشگاه‌های مختلف می‌چرخد و تلاش می‌کند تا متوجه روی جمعیت ۱۸ تا ۲۹ ساله شود. حالا که پانزده سال از آن زمان گذشته و دو رئیس‌جمهور بعدازآن عوض شده است دانستن روی آن‌ها اهمیت چندانی ندارد ولی جالب است بدانید که این‌یکی از اولین فیلم‌هایی بود که خود فیلم‌ساز امکان بارگیری آن از طریق اینترنت (دانلود) را فراهم کرده بود. این فیلم ضعیف‌ترین اثر مور تاکنون است.