به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، شکاف بسیار ریز در ناحیه مقعد را شقاق مقعد (فیشر) می‌گویند. شقاق معمولا به دنبال یبوست و دفع یک مدفوع قطور و سفت و گاهی به دنبال اسهال شدید رخ می‌دهد. به ندرت بیماری کرون باعث شقاق میشود. این بیماری در تمام سنین و حتی در شیرخواران نیز رخ می‌دهد.
شقاق مقعد باعث ایجاد درد در اطراف مقعد می شود. این درد زمان دفع مدفوع شدیدتر می شود.در اغلب افراد، این بیماری در عرض یک تا دو هفته درمان می شود، اما در برای افراد دیگر درمان آن بیشتر طول می کشد. درمان شقاق شامل تسکین درد و نرم کردن مدفوع برای به راحتی عبور کردن مدفوع از مقعد تا زمان بهبودی شقاق می شود. فیشری که بیش از شش هفته طول بکشد، شقاق مقعد مزمن نامیده می شود و روش های درمانی مخصوص آن شامل پماد شل سازی عضلات مقعد و جراحی می شود.
علایم شایع :
درد و شدید به هنگام عبور مدفوع سخت یا حجیم. امکان دارد تا یک ساعت نیز طول بکشد. درد دوباره با اجابت مزاج بعدی بر می‌گردد. درد به هنگام نشستن روی یک جسم سخت. وجود رگه‌هایی از خون روی کاغذ توالت، لباس زیر، یا پوشک بچه . خارش اطراف مقعد . کودکان مبتلا ممکن است از اجابت مزاج امتناع کنند.
علل :
علت دقیق آن نامشخص است، اما علایم معمولاً بعد از فشار آمدن به مقعد ناشی از مدفوع سفت و حجم ظاهر می‌شوند.
عوامل افزایش دهنده خطر :
یبوست . بارداری‌های متعدد . سرطان خون . بیماری کُرون . بیماری‌های نقص ایمنی
پیشگیری :
جلوی بروز یبوست را با اقدامات زیر بگیرید: ـ روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید. ـ غذای پرفیبر مصرف نمایید. ـ در صورت لزوم، از داروهای شل‌کننده مدفوع یا مسهل‌ها استفاده نمایید. به هنگام اجابت مزاج، فشار بیش از اندازه وارد نیاورید.
عواقب مورد انتظار :
اغلب بزرگسالان در عرض ۶-۴ هفته با درمان خوب می‌شوند، به نحوی که دیگر به جراحی نیازی نخواهد بود. اغلب شیرخواران و کودکان کم سن، بعد از شل کردن مدفوع بهبود می‌یابند.
عوارض احتمالی :تشکیل جوشگاه در محل زخم به نحوی که دفع مدفوع را با مشکل روبرو کند.
درمان :
برای رد سایر علل خونریزی مقعدی یا خونریزی از راست روده، مقعد و راست روده با وسایل مخصوص (آنوسکپ، سیگموییدوسکپ) بررسی می‌شوند. پس از اجابت مزاج، باید مقعد به آرامی با صابون شسته شود.
برای برطرف کردن اسپاسم عظلانی و درد در اطراف مقعد، باید حوله گرم روی محل گذاشته شود. نشستن در لگن حاوی آب گرم نیز درد را تخفیف می‌دهد. ارتقاع آب در لگن باید حدود ۲۰ سانتیمتر باشد. روزانه ۳-۲ بار و هر بار برای ۲۰-۱۰ دقیقه از این روش استفاده میشود. اگر درمان‌های فوق مؤثر نبود، امکان دارد نیاز به جراحی باشد. در جراحی، یا زخم به طور کلی برداشته میشود، یا اینکه در عضلاتی که با انقباض خود باعث عدم بهبود زخم می‌شوند تغییراتی داده میشود.
داروها :
برای درد خفیف، از داروهایی مثل استامینوفن یا بی‌حس‌کننده‌های مالیدنی استفاده کنید. مالیدن پماد زینک اکسید یا وازلین به ناحیه شاید باعث جلوگیری از احساس سوزش شود. نرم‌کننده‌های مدفوع نیز ممکن است به جلوگیری از بروز درد به هنگام اجابت مزاج کمک کنند. امکان دارد پماد لیدوکایین توصیه شود.
یک کرم یا پمادی که حاوی ماده بی حس کننده ای مثل لیدوکائین است به تسکین درد کمک می کند. شما باید کرم یا پماد را تنها برای مدت کوتاهی ( بین ۵ تا ۷ روز) مورد استفاده قرار دهید. در صورتی که در مدت زمان بیشتری ماده بی حس کننده را مورد استفاده قرار دهید، ممکن است باعث التهاب یا حساسیت پوست دور مقعد شود. شما می توانید از پزشک درخواست کنید که یکی از این کرم ها یا پمادها را برای شما تجویز کند. همچنین می توانید بعضی از این محصولات را بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید. کرم یا پماد باید قبل از رفتن به دستشویی مورد استفاده قرار گیرد. در صورت وجود التهاب زیاد دور شقاق مقعد، کرم یا پمادی که حاوی داروی استروئید است و توسط پزشک تجویز می شود. استروئیدها باعث کاهش التهاب می شود و به کاهش ورم کمک می کنند. این کار باعث تسکین هر نوع خارش و درد می شود. از این نوع کرم یا پمادها نباید بیشتر از یک هفته استفاده کنید. دارو های مسکنی مثل پاراستامول یا ایبوپروفن به تسکین درد کمک می کنند (اما از مصرف کدئین پرهیز کنید). از بوجود آمدن یبوست جلوگیری کنید و مدفوع خود را نرم نگه دارید.
یکی روش دیگر درمان این بیماری استفاده از پماد گلیسیرین تری نیترات است. در صورتی که پماد گلیسیرین تری نیترات (GTN) را روی مقعد بمالید، باعث شل شدن عضله دور مقعد می شود. این کار با گشاد سازی عروق خونی در آن ناحیه باعث افزایش ارسال خون به پوست آسیب دیده می شود.
انجام این کار باعث بهبود سریعتر شقاق مقعد می شود و همچنین باعث تسکین درد می گردد. پزشک زمانی استفاده از پماد GTN را توصیه می کند که بیماری شقاق مقعد شما بیش از یک هفته طول کشیده باشد و مخصوصا اگر به نوع مزمن مبتلا شده باشید.
پماد GTN در بعضی موارد موثر است، اما در موارد دیگر اثر بخش نیست. تحقیقات نشان می دهند که با استفاده از پماد GTN از هر ۱۰ بیمار ۶ بیمار بهبود پیدا می کنند. در صورتی که شقاق مقعد به حال خود گذاشته شود، از هر ۱۰ بیمار ۵ بیمار بهبود پیدا می کنند. از این رو، اثر پماد GTN چندان زیاد نیست، اما ارزش امتحان کردن را دارد.
نکاتی که در هنگام استفاده از پماد GTN برای درمان شقاق مقعد باید در نظر داشته باشید شامل موارد زیر می باشد:
این محصول فقط باید با تجویز پزشک استفاده شود، این پماد حاوی ۰٫۴ درصد گلیسیرین تری نیترات است. این محصول را باید برطبق دستورالعملی که در بروشور داخل جعبه آن قرار دارد مصرف کنید. برای مثال دوز استاندارد ۲٫۵ سانتی متر است، که از لوله با فشار بیرون داده می شود. یک خط اندازه گیری با محصول ارائه می شود تا ۲٫۵ سانتی پماد را اندازه گیری کنید.
یک دوز استاندارد از پماد را با فشار بر روی یک انگشت قرار می دهد (انگشت را باید قبل از مالیدن با روکشی بپوشانید). سپس پماد را داخل مقعد بمالید. پماد هر ۱۲ ساعت تا زمان تسکین درد یا حداکثر تا هشت هفته مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از پزشکان توصیه می کنند که حتی اگر درد زودتر تسکین یافته باشند، برای ۶ تا ۸ هفته پماد را استفاده کنید. علت این امر این است که عموما بین ۶ تا ۸ هفته طول می کشد تا شقاق مقعد بهبود پیدا کند، حتی اگر درد زودتر برطرف شده باشد.
بروشور محصول جزئیاتی در مورد افرادی که نباید پماد را مورد استفاده قرار دهند و عوارض جانبی احتمالی آن ارائه می کند. برای مثال، این پماد معمولا نباید برای کودکان استفاده شود، مگر این که یک پزشک متخصص آن را تجویز کند و همیشه در بارداری توصیه نمی شود. از هر ۱۰ نفر ۵ نفر پس از استفاده از پماد GTN دچار سردرد می شود. گلیسیرین تری نیترات وارد جریان خون می شود و باعث سردرد می شود.
سردرد عموما بین سی دقیقه یا بیشتر از بین می رود. در صورت بروز سردرد مصرف داروهای مسکنی مثل پاراستامول مفید و اثر بخش است. در صورتی که به سردرد شدیدی دچار می شوید در چند روز اول مقدار کمتری از پماد را مورد استفاده قرار دهید و در عرض چند روز مقدار آن را افزایش داده و به حد نرمال برسانید.
کار دیگری که برای رفع سردرد شدید می توانید انجام دهید این است که میزان کمتری از پماد را دور دیواره مقعد بمالید، به جای آن که کل پماد مصرفی را داخل مقعد بمالید. گلیسیرین تری نیترات از پوست نازک داخل مقعد بیشتر جذب جریان خون می شود.
با استفاده از مقدار کمتری از پماد و مالیدن آن در دیواره مقعد می توانید از عوارض جانبی جلوگیری کنید. با این حال، این کار به اندازه مالیدن کل پماد مصرفی در داخل مقعد اثر بخش نیست. گاهی اوقات، پماد GTN باعث گیجی می شود، زیرا فشار خون را کاهش می دهد. برای جلوگیری از این عوارض، پس از نشستن یا دراز کشیدن به آرامی از جای خود بلند شوید و مواد الکلی زیادی را مصرف نکنید.
داروهای دیگر
بعضی از مطالعات نشان می دهند که داروهای دیگری نیز به شل شدن عضله اسفنکتر مقعد و افزایش ارسال خون به این ناحیه و در نتیجه بهبود شقاق مقعد کمک می کنند. برای مثال، داروهای بلوک کننده کانال کلسیم مثل دیلتیازم . اثر بخشی این داروها به نظر بیشتر از پماد GNT نیست. این داروها گاهی اوفات برای افرادی تجویز می شود که نمی توانند پماد GTN را مورد استفاده قرار دهند.
تزریق بوتاکس به عضله اسفنکتر مقعد نیز باعث شل شدن این عضله و کمک به بهبودی شقاق مقعد می شود. این روش درمانی در موارد مشخص، برای مثال، وقتی روش های درمانی دیگر جواب نداده باشند، مورد استفاده قرار می گیرد.
درمان های خانگی
در ادامه روش های درمان شقاق مقعد که می توانید در خانه انجام دهید، ذکر شده است:
بهداشت:
پس از رفتن به دستشویی مقعد خود را به خوبی با آب بشوئید. آن را به آرامی خشک کنید. وقتی مقعد زخم شده برای شست و شوی آن از صابون استفاده نکنید زیرا باعث التهاب می شود.
نوشیدنی زیادی بنوشید:
بزرگسالان باید روزی حداقل دو لیتر مایع (بین ۱۰ تا ۱۲ فنجان) مصرف کنند. بیشتر مایعات به صورت ادرار دفع می شوند. با این حال، قسمتی از مایعات از دستگاه گوارش عبور کرده و مدفوع را نرم می کند. اغلب نوشیدنی ها این خاصیت را دارند، اما نوشیدنی های الکلی باعث کم شدن آب بدن می شوند و چندان خوب نیستند.
مکمل ها و ملین های فیبری:
فیبر زیادی مصرف کنید. فیبر در میوه ها، سبزیجات، غلات، نان و غیره وجود دارد. در صورتی که رژیم غذایی پرفیبر کمکی نمی کند، می توانید مکمل های فیبری مثل متیل سلولز و… را مصرف کنید. مکمل متیل سلولوز همچنین مستقیما به نرم شدن مدفوع و درنتیجه راحت تر دفع شدن آن کمک می کند. شما می توایند این مکمل ها را از داروخانه به صورت آزاد تهیه کنید یا از پزشک بخواهید تا برای شما تجویز کند. ملینی هایی مثل لاکتوز گاهی اوقات تجویز می شود.
رفتن به دستشویی:
احساس نیاز به دستشویی رفتن و دفع مدفوع را نادیده نگیرید. برخی از افراد این احساس را سرکوب می کنند و رفتن به دستشوئی را به تاخیر می اندازند. این مساله منجر به شکل گیری مدفوع های بزرگتر و سفت تری می شود که دفع آنها سخت تر است.
از مصرف داروهای کدئین داری مثل کوکدامول خودداری کنید، زیرا باعث یبوست می شود. برای تسکین درد شقاق مقعد پاراستامول داروی مسکن خوبی است.
درمان در کودکان
اقدامات فوق برای کودکانی که شقاق مقعدی به بزرگی شقاق مقعد بزرگسالان دارند مورد استفاده قرار می گیرد. در بین کودکان، اغلب درد باعث می شود که مدفوع خود را نگه دارند. این مساله منجر به شکل گیری مدفوع در اندازه بزرگتر و سفت تری می شود، در نتیجه وقتی در نهایت این مدفوع ها دفع می شوند درد بیشتری را بوجود می آروند. از این رو، علاوه بر اقدامات فوق، مصرف ملین ها برای کودکان مبتلا به شقاق در مقعد برای کوتاه مدت تجویز می شود. هدف از مصرف ملین ها اطیمنان از نرم شدن مدفوع کودکان در حین بهبودی فیشر است.
جراحی
عمل جراحی در صورتی باید درنظر گرفته شود که روش های درمانی دیگر در بهبود شقاق مقعد جواب نداده باشند. در صورتی که شقاق مقعد چندین بار برای شما اتفاق بیفتد، جراحی بهترین روش درمان آن است. عمل جراحی شقاق مقعد شامل ایجاد یک برش کوچک دور مقعد است. این کار به طور دائم باعث کاهش فشار دور مقعد و درمان فیشر می شود.این عمل جراحی جزئی است و در طول یک روز به اتمام می رسد و نیازی به اقامت در بیمارستان در طول شب ندارید.
میزان موفقیت جراحی بسیار بالا است. حداقل ۹۰ درصد از موارد شقاق مقعد با جراحی درمان می شود. همانند هر عمل جراحی دیگر، این عمل جراحی خطرات و عوارضی را به همراه دارد. پس از عمل، بعضی از افراد نمی توانند گاز معده خود را به خوبی کنترل کنند. تعداد کمی از افراد دچار بی اختیاری مدفوع می شود و لباس زیر خود را کثیف می کنند.
پیشگیری
در صورتی که شقاق مقعد داشته اید، پس از بهبودی آن، در آینده نسبت به افراد دیگر بیشتر در معرض آن قرار دارید. بهترین روش برای جلوگیری از بوجود آمدن شقاق این است که با استفاده از اقداماتی که در بالا اشاره شد، از ابتلا به یبوست خودداری کنید. به عبارت دیگر، رژیم غذایی پر فیبر و مایعات را بیشتر مصرف کنید. می توانید بروشورهای غذاهای پرفیبر را تهیه کنید.
بعضی از افراد به نظر در معرض دوباره اتفاق افتادن فیشر هستند. نیمی از افرادی که مبتلا به شقاق مقعد مزمن هستند که با پماد GTN به خوبی درمان شده است در آینده یک یا چندین بار به آن مبتلا میشود. گفته می شود که این افراد فشار عضلانی بیشتری دور مقعد خود دارند. در صورت کشیدگی مقعد، احتمال پارگی دیواره مقعد در بین این افراد بیشتر است. با این حال، بار دیگر با مصرف پماد GTN می توان اقدام به درمان شقاق مقعد نمود. در صورتی که به کرات به فیشر دچار می شوید جراحی یکی از روش های درمانی موثر است. عمدتا درمان شقاق مقعد بدون جراحی انجام می شود و نیاز به درمان جراحی نمی باشد و فقط تعداد کمی از بیماران به جراحی نیاز پیدا می کنند.
فعالیت :
هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد. فعالیت بدنی خود احتمال یبوست را کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی :
ترجیحاً باید غذای پرفیبر و مایعات به مقدار فراوان در رژیم گنجانده شود تا از یبوست جلوگیری شود.
در این شرایط به پزشک مراجعه کنید :اگر شما یا فرزندتان علایم شقاق مقعدی را دارید، به خصوص دردی که علی‌رغم درمان، ادامه می‌یابد.
کلیه اطلاعات فوق صرفا جنبه اطلاع رسانی داشته و هیچ گونه دارو و یا درمان خاصی تجویز نمی شود.
قبل از مصرف خودسرانه دارو با پزشک خود مشورت کنید.
