واقعیت های گم شده در تاریخ علم
نظریه”خورشید مرکزی” “آریستارخوس” (Aristarchus) ستاره شناس یونانی (۳۱۰ سال قبل از میلاد) در روزگار خود در مورد مخالفت فیلسوفان رواقی از جمله “کلیانتس” (Cleanthes) قرار گرفت و به دست فراموشی سپرده شد. آریستا خوس در رسالهی کوتاه با عنوان” دربارهی ابعاد و فواصل خورشید و ماه ” مدلی از منظومه شمسی را مطرح می کند که در آن خورشید در مرکز قرار دارد و این سیارات هستند که به دورش می گردند.
نظریه ای که احیای مجدد آن، حدود دو هزار سال طول کشید به تعبیر فیلسوف علم کارل پوپر ، در واقع “کوپرنیک”(Kopernik)کیهان شناسی آریستا خوس را از نو کشف کرد. دو هزار سال زمان کمی نیست. بعضی از نظریات و یافتههای علمی، به دلایل گوناگون از دید جامعهی علمی روزگار خود پنهان مانده اند و اهمیت آن سالها بعد مشخص شده است. مثلا یافتههای “مندل”(Gregore Mendel) که پایه گذاری درک ریاضی از دانش ژنتیک بود، در سال ۱۸۶۶ در اثری با عنوان “آزمایش های پیوند گیاهان” (Expriements with Plant Hybrids) منتشر شد، اما هرگز در زمان حیاتش مورد توجه قرار نگرفت و حدود ۳۴ سال پس از درگذشتش، شناخته شد
واقعیت های گم شده در تاریخ علم
نمونه ی دیگر تاریخی این مبحث، فیزیکدان اتریشی “آرتورهاس” (Arthur Erich Hass) بود. در توسعه ی الگوی اتمی سه تاریخ مهم را نباید از یاد برد؛۱۹۱۳،۱۹۱۱،۱۹۰۳. در این سه مقطع تاریخی به ترتیب الگوهای اتمی تامسون، رادر فورد و بوهر،تاثیر عمده ای بر دیدگاه انسان نسبت به ذرات تشکیل دهندهی جهان به جا گذاشتند، اما در این بین ، نام یک نفر دیده نمی شود؛ آرتورهاس، ظاهرا او نخستین کسی است که ثابت پلانک را در نظریه ی اتمی مورد استفاده قرار داده است. او در سال ۱۹۱۰، تا حدی نظریه ای شبیه به الگوی اتمی بوهر داشت، یعنی سه سال پیش از آن که بوهر کار خود را منتشر کند. “ماکس یمر” (Max Jammer) معتقد بود که نظریهی هاس ، حتی ممکن است به نحوی بر کار بوهر هم تاثیر گذاشته باشد.
واقعیت های گم شده در تاریخ علم
“آرنولد زومر فلد” که استاد فیزیک نظری دانشگاه مونیخ بود، نظریه ی هاس را جدی گرفت. اما در اتریش و در دانشگاه وین، یکی از اساتید مطرح فیزیک به نام “ارنست لشر” (Ernst Lecher) ، کار هاس را مورد تمسخر قرار داد و فورا رد کرد.
واقعیت های گم شده در تاریخ علم
یک مورد دیگر آلبرت انیشتین است . نظریه ی انیشتین دربارهی فوتونهای نور در سال ۱۹۲۱ برای او جایزه نوبل را به همراه داشت، اما سالها پیش از آن، در سال ۱۹۱۳ فیزیکدانان بزرگی مثل “ماکس پلانگ”(Max Planck) و سه نفر دیگر ، برای عضویت انیشتین در “آکادمی علوم پروس” (Preubische Akademie der Wissenschaften) در برلین، توصیه نامهای نوشتند. آن ها در این توصیه نامه از آکادمی خواسته بودند اشتباه انیشتین را در خصوص فوتون نور( همان چیزی که هشت سال بعدش،بابت آن برندهی جایزه نوبل فیزیک شد) نادیده بگیرند و از این اشتباه علمی، علیه او استفاده نکنند!
برخی نظریات در طول تاریخ علم، مورد تمسخر قرار نگرفته اند، اما برای چند سال، به دلایلی دیگر از نظرها مغفول مانده اند. مانند مثال ژنتیک مندل یا کار آریستا خوس. مثال ها از این فراموشیهای تاریخی، فراوانند. مثلا فیزیک دان بلژیکی ” لومیتر”(Georges Lemaitre)، نخستین کسی بود که از قانون هابل نتیجه گرفت جهان در حال انبساط است. او مقالهی خود را در سال ۱۹۲۷( یعنی دو سال پیش از مقالهی ادوین هابل) منتشر کرده بود، اما از آن جایی که مقالهاش به زبان فرانسوی نوشته شده و در یکی از مجلات گمنام بلژیکی منتشر شده بود، مورد توجه مجامع علمی قرار نگرفت. در سال ۱۹۳۱ همسر” آرتور ادینگتون” (Arthur Eddington) ، مقاله فراموش شدهی لومیتر را به زبان انگلیسی و در نشریه مهم “اخبار ماهانه انجمن نجوم سلطنتی”( Monthly Notices of Royal Astronomical Society) منتشر کرد. همانگونه که دیدیم این شکاف های تاریخی و به عبارتی گم شدن نظریه ها زیر دست و پای تاریخ ، دلایل بسیاری می تواند داشت باشد. مثلا فیزیک دانانی که برای انیشتین توصیه نامه می نوشتند، حتی تصورش را هم نمی کردند که خودشان در اشتباهند ، نه انیشتین . برخی نظریات نیز به دلیل نرخ پایین نشر اطلاعات در جهان از دست می رفتند در واقع در فقدان اینترنت ، رد پای بسیاری از نظریات نیز گم می شد. تصور کنید اگر مندل زیست شناس در زمان ما زندگی می کرد ، بسیار بعید بود که نظریاتش تا ۳۴ سال پس از مرگ او ناشناخته باقی بماند./دانستنیها
نوشته واقعیت های گم شده در تاریخ علم اولین بار در نیو حرف سایت جامع آموزشی پدیدار شد.
