انجمن نیوز

محوطه ازبکی مهمترین محوطه‌ باستانی فلات ایران واقع در نظرآباد از شهرستان‌های استان البرز بوده و محوطه باستانی گسترده‌ای است که از یک تپه بلند مرکزی (تپه الف) به ارتفاع ۲۶ متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه کوتاه تشکیل شده است که ارتفاع بلندترین آن‌ها از چند متر تجاوز نمی‌کند. برای این محوطه باستانی می‌توان وسعتیبیش از صد و بیست هکتار در نظر گرفت . بخش‌هایی از این محوطه باستانی ارزشمند را کارشناسان مرکز باستان شناسی ایران در سال ۱۳۴۸ خورشیدی مورد شناسایی قرار داده و در سال ۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانیده‌اند. یحیی کوثری نیز در سالهای ۵۴-۱۳۵۳ و ۱۳۵۷ تپه اصلی ازبکی را مورد بررسی قرار داده است. در این فضای بی نظیر کهن چندین فصل کاوش نیز به طور رسمی در دهه هفتاد و هشتاد انجام شد که خلاصه ان بدین شرح است : نخستین فصل سلسله حفریات باستان شناختی محوطه ازبکی از ۱۵ آذر تا ۱۹ دی ۱۳۷۷ به مدت ۳۵ روز انجام شد. گروه حفاری فوق با سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده و معاونت خسرو پوربخشنده و دو کارشناس و فعالیت ده کارگر محلی، این مهم انجام پذیرفت. دومین فصل حفاری از روز ۱۲ مهر تا ۱۲ آذرماه ۱۳۷۸ به مدت دو ماه با افزایش تعداد کارشناسان به دوازده نفر صورت پذیرفت. سومین فصل کاوش در پاییز ۱۳۷۹ با حضور ۷۰ کارگر و چهارمین فصل آن با حضور ۱۵۰ کارگر در ۲۰ شهریور ۱۳۸۰ آغاز شد و در ۹ آذرماه همان سال پایان یافت. پنجمین فصل کاوش در این محوطه در پاییز ۱۳۸۱ به مدت ۷۵ روز با اعتباری بالغ بر ۴۰ میلیون تومان در پنج تپه ازبکی انجام شد. ششمین فصل کاوش در این محوطه پس از دو سال وقفه در پاییز ۱۳۸۴ انجام شد. هدف این حفاری، دست یابی به خاک بکر به منظور پی بردن به دوره‌های مختلف تمدنی و فرهنگی در چهار تپه محوطه باستانی ازبکی بود . محوطه ازبکی که در محافل معتبر علمی جهان به بهشت باستان شناسی شهره بوده  دارای شاخصه های بی بدیلی نیز است که می تواند در مسیر ثبت جهانی آن مورد توجه یونسکو قرار گیرد . این شاخصه ها فقط و فقط در این فضای ارزشمند وجود دارد که به شرح زیر می باشد :
××   «یان تپه» یکی از تپه‌های باستانی این محوطه است که در ۷۰۰متری تپه مرتفع (دژ مادی) قرار دارد. در این تپه کم ارتفاع بقایای کهن ترین روستای ایران متعلق به دوره‌های فرهنگی هزاره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده است. کهن ترین خشت‌های دست ساز بشر از«یان تپه» کشف شده است. این در حالی است که کهن ترین خشت‌های شناخته شده در فلات مرکزی ایران تا پیش از حفریات محوطه ازبکی تنها از تپه سیلک در نزدیکی کاشان و تپه زاغه در دشت قزوین به دست آمده بود. آثار محوطه ازبکی به شکل یک روستای کوچک پیش از تاریخی به وسعت تقریبی یک هکتار است. شواهد نشان می‌دهد که ۱۵ تا۲۰ خانوار در این روستا ساکن بوده‌اند. خشت‌های نه هزار ساله یان تپه بیشتر پوک هستند و چون با دست شکل گرفته‌اند، اندازه‌ها و ابعاد مختلفی دارند. همچنین آثار معماری این تپه نشان دهنده دوره آغاز خشت سازی در ایران است چرا که هنوز ساکنان آن با تکنیک معماری و دیوار سازی به طور کامل آشنایی نداشتند و خشت‌ها را با دست شکل داده و بر روی هم می‌چیدند. طی کاوش‌های صورت گرفته آثاری از وجود سقف در هیچ یک از خانه‌های یان تپه به دست نیامده است بلکه کوچکی بیش از حد معمول آنها اشاره بر سرپوشیده بودنشان با وسایل بسیار ابتدایی مانند شاخ و برگ درختان و به احتمال اندودی از گل یا کاهگل بر روی آنها دارد. در این سکونتگاه، مردم مردگان خود را در کف اتاق‌های مسکونی دفن کرده و سپس کف آنها را خشت فرش می‌کردند .
×× معبد رنگین یان تپه :   یکی از مهم ترین آثار یان تپه متعلق به هزاره هفتم پیش از میلاد، بخشی از یک بنای بسیار زیبا است که قسمت شمالی آن حدود ۶۰ سانتی متر مرتفع تر از قسمت‌های دیگر ساخته شده است و دست یابی به آن از دو راه پله در شمال شرق و شمال غرب امکان پذیر است. رنگ اخرایی دیوارها و کف تمامی مجموعه و وسعت چشمگیر آن نسبت به معماری در لایه‌های بالاتر اشاره بر اهمیت این ساخت و ساز به عنوان محلی عمومی و به احتمال فراوان جایگاهی مقدس همچون عبادتگاه دارد. از نکات بی سابقه معماری یان تپه ۱۲ نوع کف سازی فضاهای معماری است که در مراحل مختلف سکونت در این دهکده باستانی به دست آمده است و از نظر تنوع در معماری پیش از تاریخ ایران بی نظیر است .
××   دست یابی ساکنان پیش از تاریخ محوطه ازبکی به سیمان : یکی از مهم ترین آثار یان تپه متعلق به هزاره هفتم پیش از میلاد، بخشی از یک بنای بسیار زیبا است که قسمت شمالی آن حدود ۶۰ سانتی متر مرتفع تر از قسمت‌های دیگر ساخته شده است و دست یابی به آن از دو راه پله در شمال شرق و شمال غرب امکان پذیر است. رنگ اخرایی دیوارها و کف تمامی مجموعه و وسعت چشمگیر آن نسبت به معماری در لایه‌های بالاتر اشاره بر اهمیت این ساخت و ساز به عنوان محلی عمومی و به احتمال فراوان جایگاهی مقدس همچون عبادتگاه دارد. از نکات بی سابقه معماری یان تپه ۱۲ نوع کف سازی فضاهای معماری است که در مراحل مختلف سکونت در این دهکده باستانی به دست آمده است و از نظر تنوع در معماری پیش از تاریخ ایران بی نظیر است .
×× لوح آغاز عیلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش :  باستان شناسان در یکی از روزهای سرد پاییز سال ۱۳۷۸، یک لوح گلی باستانی را در مارال تپه کشف کردند که با مطالعه آنت نتایج شگفت انگیزی به دست آمد. مارال تپه از اواسط هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح این سند افتخار آمیز را در دل پر راز خویش حفظ کرده است. این لوح گلین بیشتر شبیه گل نبشته‌های دوران آغاز عیلامی است که ارقام و نشانه‌های آن تا کنون مشاهده نشده است. به نظر می‌رسد لوح به دست آمده بخشی از یک لوح محاسباتی باشد. در آن ارقام بیشتر به صورت سوراخ‌های کوچک گرد در اثر ناخن و یا وسیله‌ای مانند آن ایجاد شده است وقبل از باز کردن حساب مجدد به کمک خطی افقی حساب پیشین را به اصطلاح بسته‌اند. ورز گل چنان به خوبی انجام گرفته که جنس آن به طور کامل فشارده و سخت شده است و حتی یک حباب هر چند کوچک هوا هم در سطح لوح به چشم نمی‌خورد. طول این قطعه در حالت کنونی ۶٫۷ و عرض آن ۵٫۷ سانتیمتر استاما به نظر می‌رسد که در اصل ابعادی به مراتب بیشتر از این داشته است .
×× بناهای آریایی‌ها در ازبکی :   مدارک به دست آمده از مهاجرت آریایی‌های دارای سفال خاکستری متعلق به هزاره دوم تا پیش از تاسیس پادشاهی مادها بیشتر شامل قبور و گورستان‌ها بوده است. اعتقاد عمومی باستان شناسان بر آن است که آریایی‌های اولیه، زندگی چادرنشینی داشته‌اند. حال آن که در محوطه ازبکی (دوشان تپه) آثاری از سه بنای عظیم مشاهده شده که قطر حصار کهن ترین آن‌ها در حدود هفت متر و وسعت آن بیش از ۲۰۰۰ متر مربع است.وجود دو دوره معماری در این مکان نشان می‌دهد که در دوره دوم از بقایای دیوار اولیه به عنوان پی استفاده شده است و دیوارهای جدید را بر روی آن بنا کرده‌اند. کارشناسان معتقدند وجود دیوارهای قطور در این بناهای باستانی نشان دهنده آن است که این بناها برای استفاده عمومی یا عبادتگاه کاربری داشته‌اند. تمامی این بناها خشتی بوده و بنا به شواهد موجود احتمالا سطح دیوارها را نخست با لایه‌ای از گل و کاه اندود کرده و سپس سطح آن را با رنگ سفید گچ یا آهک می‌پوشاندند. این اتلق‌ها همگی ستون دار هستند. از سکونت گاه‌های آریایی‌ها علاوه بر معماری، مقادیر فراوانی سفال خاکستری و نخودی به صورت ساده و منقوش همراه با پایه‌های سفالی به دست آمده است که دلیلی بر حضور مادها و اجداد آن‌ها در این منطقه است. گورستان متعلق به این مردم در ۲۵۰ متری جنوب بناهای شناسایی و حفار یشده و همچنین آثاری از این مهاجران سفال خاکستری در جیران تپه محوطه ازبکی به دست آمده است. یان تپه ؛ جیران تپه ؛ دوشان تپه ؛ گوموش تپه ؛ مارال تپه و  تپه مرتفع ازبکی (دژ مادی) مهمترین بخش های محوطه ازبکی به شمار می آیند . 
==================================
جشن مردمی به بهانه سالروز آزادسازی حریم محوطه
28 مرداد 1395 - نظرآباد - استان البرز - محوطه ازبکی
===============================
اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان البرز
بنیاد تاریخ و میراث فرهنگی البرز
Let's block ads! (Why?)