اسدالله زهره وند: قرآن کریم تنها از پیامبران و معصومان به نیکی یاد نکرده است بلکه از انسانهای کاملا معمولی نیز که با رفتار و گفتار و اندیشه ی نیک خود بر زندگی بشر تاثیر نهاده اند و آموزگا رانسان ها بوده اند نیز به نیکی یاد کرده است.
خردمندانی همچون لقمان حکیم، ذوالقرنین (کوروش بزرگ)، مومن آل فرعون و آسیه همسر فرعون. براین پایه و نیز بر اساس فرموده ی قرآن که: و منهُم مَن قَصَصنا عَلیکَ مِن قَبل وَ مِنهُم مَن لَم نَقصُصهُم عَلَیکَ مِن قَبل… «ما [ داستان زندگی برخی پیامبران] را پیش از این برای بیان کردیم و برخی دیگر را نیز برایت نقل نکردیم…»
ما می توانیم بگوییم که داستان زندگی بسیاری از این آموزگاران را نیز در قرآن بیان نکرده است. خردمندانی همچون «بودای حکیم» که تاثیر بسیاری بر اندیشه و پیشرفت بشر داشته است و در مدت زمانی کوتاه بخش بزرگی از خاور و خاور دور را با اخلاق و ویژگی های نیک انسانی آشنا کرد و حتی سر تاسر کوشان (افغانستان) به او گرویدند و بخش بزرگی از آسیای میانه نیز پیرو او شدند قبایل دد منش و خونریز تبت به زودی پادگان های نظامی خود را به دیرها و پرستشگاههای بودایی تبدیل کردند و سرزمین های همسایه تبت که همیشه مورد تاخت و تاز ایشان قرار داشتند از یورش این جنگاوران آسوده گشتند و نیز گرویدن مغولان به آیین بودا نقش بسیاری در آرام شدن این مردمان بیابان نشین و جلوگیری از ادامه ی وحشی گری های آنها داشت.
بودا در زادگاهش، هندوستان در برابر جامعه ی طبقاتی دینی هندو که آنرا «نظام کاستی» می نامند ایستاد. باوری که بر پایه ی آن مردم را به طبقات گوناگونی بخش بندی می کرد و گروه بسیاری را خارج از این نظام و نجس می دانست و بر ستمگری های فرمانروایان و بزرگان مهر تایید دینی می زد.
اینک برخی همانندی ها میان دین اسلام و اندیشه های بودا ی حکیم را بر می شمریم:
بودا: نگهبان جهنم افراد بدکار را کشان کشان به پیشگاه پادشاه جهنم؛ «یاما» می آورد که او خطاب به آنان می گوید: آیا شما وقتی که روی زمین بودید آن پنج نفر پیام آوری را که برای انذار شما فرستاده شده بود ندیدید؟ یک بچه ی خردسال، یک پیر مرد، یک بیمار، آدم جنایتکاری که از مجازات رنج می کشید و لاشه ی یک مرده را؟ و مرد بدکار جواب می دهد: «من آنها را دیدم.»
– وآیا تو درون خود فکر نکردی که که من هم درمعرض تولد، پیری و مرگ می باشم! پس بگذار کار خوب انجام دهم! و آدم بدکار جواب می دهد: «خیر من این کار را نکردم» من از فرط حماقت به این امور نیندیشیدم.» …
وَ سیقَ الَذینَ کَفَروا اِلی جَهَنَمَ زُمَراً حَتی اِذا جاء وُها فُتِحَت اَبوابُها وَ قالَ لَهُم خَزَنَتُها اَلَم یَأ تِکُم رُسُلٌ مِنکُم یَتلونَ علیکُم ایاتِ رَبِکُم و یُنذِرونَکُم لِقاءَ یَومِکُم هذا قالوا بَلی وَ لکِن حَقَت کَلِمَهُ العَذابِ عَلی الکافِرین. «و کافران گروه گروه به دوزخ رانده می شوند، چون به دوزخ رسند درهایش گشوده شود و نگهبانانش به آنها گویند: آیا پیامبرانی از جنس خودتان به سویتان نیامدند که آیات پروردگارتان را برایتان بخوانند و شما را به دیدار امروزتان بیم دهند؟ گویند: [آری] آمدند ولی فرمان عذاب بر کافران محقق و ثابت شده است (سوره ی زمر، آیه ی ۷۱)
… سپس پادشاه جهنم، یا ما سرنوشت او را اعلام می کند: «این کارهای بد تو کارهای مادر، پدر، اقوام، دوستان و مشاورین تو نیستند. توبه تنهایی همه ی آنها را انجام داده ای. تو تنها هم باید حاصل دسترنج خود را درو کنی (ادیان زنده ی جهان، رابرت هیوم، رویه ی ۱۰۹)
… وَ لا تَکسِبُ کُلُ نَفسٍ اِلا عَلَیها وَلا تَزِرُ وازِرَهٌ وِزرَ اُخری… «و هیچ کس جز به زیان خود [عمل زشتی] مرتکب نمی شود و هیچ کس سنگین باری، بار گناه دیگری را بر نمی دارد… » (سوره ی انعام ف آیه ی ۱۴۶)
بودا: «نه در آسمان و نه در در د ل دریا و نه اگر در شکاف کوهها پنهان شویم نقطه ای پیدا نمی شود که انسان بتواند از مکافات اعمال خود بدانجا پناه برد» ( ادیان زنده ی جهان ف رابرت هیوم، به نقل ازکتا ب مقد س بودا، رویه ی۱۰۸)
یا بُنَییَ اِنَها اِن تَکُ مِثقالَ حَبَهٍ مِن خَردَلٍ فَتَکُن فی صَخرَهِ او فی السَموتِ اَو فِی الاَرضِ یَاتِ بِها اللهُ اِنَ اللهَ لَطیفٌ خَبیرٌ. «پسرکم اگر عمل هموزن دانه ی خردلی درون سنگی یا در آسمانها یا در دل زمین باشد، خدا آن را در قیامت برای حسابرسی می آورد، یقناً خدا لطیف و آگاه است (سوره ی لقمان، آیه ی ۱۶)
بودا: « ای رهروان! دو نهایت هست که رهرو باید از آن بپرهیزد:
۱-دلبستگی به لذت های محسوس لذتهایی که پست و مبتذل زمینی ناپاک است و نتایج بد به بار می آورد.
۲- خود را به دست مرگ سپردن و ریاضت کشیدن، که پر زحمت و پست است و آن هم نتایج بد به بار می آورد.
و َ کَذالِکَ جَعَلناکُم اُمَهً وَسَطاً لِتَکونوُا شُهَداءَ عَلی الناسِ . . .
«و همانگونه [که شمارا را به راه راست هدایت کردیم] شما را امتی میانه [و معتدل و پیراسنه از افراط و تفریط] قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید (سوره ی بقره، آیه ی ۱۴۳)
بودا: «می توان درجنگ بر میلیونها نفر غلبه کرد، اما بزرگترین فاتح کسی است که بر نفس خود غالب شود.»
و نیز بودا می گوید: «تنها پیروزیی که به خوشبختی منجر می شود، پیروزی بر نفس خویش است»
امام علی (د): « اَشجَعُ الناس مَن غَلبَ هَواهُه » یعنی: «شجاعترین مردم کسی است که بر هوای نفسش غلبه کند»
بودا: «از دوستان ریاکار بیشتر از حیوانات وحشی بترسید زیرا حیوانات وحشی جسم شما را زخمی می کنند و دوستان ریاکار ذهن شما را».
امام جواد (د): اِیاکَ و مُصاحبَهِ الشَریرفَاِنَهُ کَا السَیفِ المَسلول یَحسُنُ مَنظَرُهُ وَ یَقبَحُ آثارُهُ
«از دوستی انسان بد بپرهیز که همچون شمشیر بر کشیده است که ظاهری نیکو دارد اما آثارش زشت است»
بودا: «باید خشم را خیر خواهی، بدی را با خوبی، خود خواهی را با ایثار و نوع دوستی و دروغ را با راستگویی مغلوب کرد.»
اُولئِکَ یُؤتوُنَ اَجرَهُم مَرَتَین بِما صَبَرُوا و یَدرَءو ُنَ بِالحَسَنَهِ السَیِئهَ و َ مِما رَزَقناهُم یُنفِقوُنَ
اینان به سبب صبری که کردند و بدی را با نیکی و خوبی خود دفع می کنند و از آنچه به آنان روزی کرده ایم، انفاق می نمایند، دو بار پاداششان می دهند. (آیه ی ۵۴، سوره ی قصص)
بودا: «[انسان] باید عاقلانه و به اندازه ی در آمدش، نه بیشتر و نه چندان کمتر زندگی کند. یعنی نه آن که به خست ثروت جمع کند و نه آن که به کار های عجیب بپردازد.»
وَ لا تَجعَل مَغلوُلَهً اِلی عُنَقِکَ وَ لا تَبسُطها کُلَ البَسط فَتَقعُدَ مَلوُمًا مَحصوُراً
و دستت را بخیلانه بسته مدار و به طور کامل هم دست و دلباز مباش که درنهایت نکوهیده درمانده گردی (آیه ی ۲۹، سوره ی اسرا)
بودا: «پنج کار است که انجامش درتوان هیچ کس در این جهان نیست:
نخست: جلوگیری ا ز گذر عمربه هنگام پیری؛ دوم: باز داشتن بیماری؛ سوم: پیشگیری از مرگ؛ چهارم: انکار آثار شعله و شراره به هنگام خاموشی آتش؛ پنجم: انکار حقیقت زوال (ناپایداری و نابودی)
اَلَذینَ قالوُ لِاِخونِهِم وَ قَعَدوُا لَو اَطاعونا ما قُتِلوُا قُل فَادرَءوُا عَن اَنفُسِکُمُ المَوتَ اِن کُنتُم صادِقین
«همان کسانی که د رخانه های خود نشستند و درباره ی برادرانشان گفتند: اگر از ما فرمان می بردند کشته نمی شدند. بگو: پس مرگ را از خود دفع کنید اگر راست گویید». (سوره ی آل عمران ، آیه ی ۱۶۸)
بودا: « نباید خود را به دست ناشکیبایی و بی قراری بسپاریم، بلکه برعکس، رنج را بفهمیم و بفهمیم که چگونه پیدا می شود و چگونه می توانیم آن را محدود سازیم و با صبر و خرد و قاطعیت و انرژی د راین جهان کار کنیم.»
… وَ بَشِرِ الصابِرین ( ۱۵۵) اَذینَ اِذا اَصبَتهُم مُصیبَهٌ قالوُ اِنا لِله وَ اِنا اِلیهِ راجِعوُن
و صبر کننگان را مژده بده (۱۵۵) همان کسانی که چون بلا و آسیبی به آنان رسد، گویند: ما از آن خداییم و بی گمان به سوی او باز می گردیم.(سوره ی بقره، آیه ی ۱۵۵ و ۱۵۶)
بودا: «بدبختی ها ساخته و پرداخته ی خود خواهی است»
و نیز: «تنها پیروزی ای که به نیکبختی می انجامد، پیروزی بر نفس خویش است.»
ما اَصابَکَ مِن حَسَنَهِ مَمِنَ الله وَ ما اَصابَکَ مِن سَییهِ فشمِن نَفسِکَ …
«آنچه از نیکی به تو رسد از سوی خداست و آنچه از بدی به تو رسد از سوی خود (نفس) توست.» (سوره ی نساء، آیه ی ۷۹)
پیامبر اسلام (د): «اَعدی عَدُوِک نَفسُک َالَتی بَینَ جَنبَیک»
«خطرناکترین دشمن تو نفس توست که میان دو پهلوی توست.» [نهج الفصاحه، رویه ی ۲۲۰، حدیث ۳۳۸]
بودا: «همانگونه که عظیم ترین بادها نمی تواند صخره ی محکمی را حرکت دهد، افترا و تحسین نیز قادر به دگرگونی انسان خردمند نیست.»
امام علی (د): «المؤمِنُ کالجَبَلِ الراسِخ لا یُحَرِکُهُ العَواصِف»
«مؤمن همانند کوه استوار است؛ تندبادها نمی توانند او را حرکت دهند»
بودا: «تا زمانی که افکار رنجش آور در ذهن می پرورانیم، خشم ناپدید نخواهد شد. خشم تنها زمانی ناپدید می شود که افکار رنجش آور را به فراموشی سپرده باشیم
خشم را در خود نگه داشتن مثل آن است که زغال داغی را در دست نگه دارید به قصد آنکه آن را به سوی کس دیگری پرتاب کنید، در واقع این شما هستید که می سوزید»
وَالکاظِمین َالغَیظ وَالعافینَ عَنِ الناس وَ اللهُ یُحِبُ المُحسِنین
« … و خشم خود را فرو می برند و از مردم در می گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد » (سوره ی آل عمران ، آیه ی ۱۳۴)
بودا: «آنچه من می دانم اینست که همه ی دشمنان من خواهند مرد. همه ی دوستان من نیز خواهند مرد. خود من نیز خواهم مرد»
اِنَکَ مَیِتٌ وَ اِنَهُم مَیِتوُن
[ای محمد] بی تردید تو می میری و بی گمان آنان نیز می می رند. (سوره ی زمر ، آیه ی ۳۰ )
کُلُ مَن عَلَیها فانٍ ( ۲۶ ) وَیبقی وَجهُ رَبِکَ ذُوالجَلالِ وَ الاِکرامِ ( ۲۷ )
«همه ی آنان که روی این زمین هستند فانی می شوند (۲۶) و تنها ذات باشکوه و ارجمند پروردگارت با قی می ماند (۲۷) [سوره ی رحمن،]
بودا: «آن کس که برای نیکبختی می کوشد و می خواهد به آن جایگاه آرام (نیروانا) برسد، شاید ایستاده باشد، یا در حال راه رفتن، یا نشسته، یا حتی دراز کشیده، در هر وضعی که تنبلی را دور می دارد باید این آگاهی را تمرین کند. این است مقام معنوی در جهان. »
اِنَ فِی خَلقِ السَموتِ وَ الاَرضِ وَ اختِلافِ اللَیلِ وَ النَهارِ لِایاتٍ لِاُولِی الاَلباب ( ۱۹۰) اَلَذینَ یَذکُروُنَ اللهَ قیاماً وَ قُعوُداً وَعَلی جُنوُبِهِم وَ یَتَفَکَروُنَ فی خَلقِ السَموتِ وَ الاَرضِ . . .
یقین در آفرینش آسمان ها و زمین و آمد و شد شب و روز نشانه هایی برای خردمندان است (۱۹۰ ) آنان که همواره خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو خوابیده یاد می کنند و پیوسته در آفرینش آسمانها و زمین می اندیشند … ( سوره ی آل عمران آیات ۱۹۰ و ۱۹۱ )
آرزو را از دل برکن، چنان که برگ درخت کُنار [هندی] در پاییز فرو ریزد. راه آرامش را در سر هموار دار . پس آنگاه وجود مبارک ، مژده ی سعادت برین را به تو خواهد داد .
پیامبر اسلام (د) : « برامت خویش بیش از هر چیز از هوس و آرزوی دراز بیم دارم . » [نهج الفصاحه ، رویه ی ۱۷۴ ، حدیث ۱۱۴]
بودا : «هرگز دشمنی با دشمنی آرام نمی گیرد، بلکه با نیک خواهی آرامش می پذیرد و این یک حقیقت جاودانی است.»
پیامبر اسلام (د): «وقتی بر دشمن خود قدرت یافتی به شکرانه ی قدرت از او در گذر.» [نهج الفصاحه ، رویه ی ۱۹۸ ، حدیث ۲۲۷]
بودا: «آن کس که برای نیکبختی می کوشد و می خواهد به آن جایگاه آرام ( نیروانا ) برسد هرگز نبایدد ناسزایی به کسی بگوید .
ونه کسی را در هیچ جا و به هیچ وجه خوار بدارد .
نباید از سر خشم و دشمنی ، آزار یا رنج کسی را بخواهد .
پیامبر اسلام( ص) : « اِنَ اللهَ یُبغِضُ الفاحِشَ المُتَفَحِش» یعنی «خدا دشنام گوی بد زبان را دشمن می دارد .»[ همان ، حدیث ۷۴۴ ]
پیامبر اسلام (د): «اَذَلُ الناس من اَهانَ الناس » یعنی: «خوارترین مردم کسی است که مردم را خوار بدارد.» [همان ، حدیث ۲۵۰]
و نیز « مومن کسی است که مردم از دست و زبانش در امان باشند »
بودا : « راستی که جهان به رو یا می ماند و خزاین دنیا سرابی فریبنده است . . . کلمه ی تشنگی نه تنها در بر گیرنده ی دلبستگی به لذت و ثروت و قدرت است ، بلکه در بر گیرنده ی دلبستگی به افکار ، آرزوها نظریه ها و اعتقادات نیز هست جهان در محرومیت است و آزمندانه تمنا می کند و برده ی تشنگی است . »
وَالَذینَ کَفَروُا اَعمالُهُم کَسَرابٍ بِقیعَهِ یَحسَبُهُ الظَمانُ ماءَ حَتی اِذا جاءَهُ لَم یَجِدهُ شَیا وَ وَجَدَ اللهَ عِندَهُ فَوَفهُ حِسابَهُ وَاللهُ سَریعُ الحِساب
«و کافران اعمالشان مانند سرابی در بیابانی است مسطح و صاف که تشنه آنرا آب می پندارد و وقتی به آن می رسد چیزی نیابد و خدا را نزد اعمالش می یابد که حسابش را کامل و تمام می دهد و خدا حسابرسی سریع است . ( سوره ی نور ، آیه ی ۳۹ )
بودا : « آن کس که برای نیکبختی می کوشد و می خواهد به آن جایگاه آرام (نیروانا ) برسد ، خشنود و به اندک خرسند است . . . » و نیز « . . .مایه ی همه ی عذابهای بشر این سه چیز است : طمع ، خشم و جهل.»
پیامبر اسلام (د) : « خیارُ المومنین القِناعُ و شَرا رُهُم الطامِعُ » یعنی: « بهترین مومنان کسی است که قانع است و بدترین ترین آنها کسی است که طمعکار است . » ( همان ، حدیث ۱۴۶۷ )
کسی که نتواند در دنیای درون خود تغییری پدید آورد، نخواهد توانست دردنیای بیرون تغییر ایجاد کند (از آموزه های بودایی مکتب « ذِن »)
« اِنَ اللهَ لا یُغَیِرُ ما بِقَومٍ حَتی یُغَیِرُوا ما بِاَ نفُسِهِم » یعنی : « خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد تا آنکه آناها آنچه را در وجود شان هست تغییر دهند . » ( سوره ی رعد ، آیه ی ۱۱ )
در پایان باید بگویم چنین همانندی های میان اندیشه ی بودایی و اسلام فراوان است که من به همین اندک بسنده کردم. به امید آشتی و دوستی میان همه ی اندیشه ها و ادیان صلح وشاد ی باشد تا ابدلاآباد آمین.
مطالب مرتبط :
مانی پیامبر ایرانی را بشناسیم
ایزدیان کیستند؟
درباره دین «سیک ه »
نوشته بررسی برخی اشتراکات «اسلام» و آموزه های «بودا» اولین بار در سایت خبری شهرستان خنج پدیدار شد.
