شاید بتوان این سه مورد را خلاصه‌ای از دستاوردهای دولت ایران در دوران پسابرجام دانست: افزایش قابل توجه صادرات نفت، امضای قرارداد با شرکت‌های بزرگ جهان و مهار تورم.
البته نکات ناامیدکننده‌ای هم وجود دارند. بانک‌های خارجی هنوز چندان تمایلی به قرض دادن پول و سرمایه‌گذاری در ایران ندارند چون بخشی از تحریم‌های ایالات متحده هنوز کاملا رفع نشده، تهدیدهای کنگره برای وضع محدودیت‌های جدید ادامه دارند و میلیارد‌ها دلار پول در حساب‌های خارجی مانده که قرار است به دست ایران برسد. بیکاری هم مشکل دیگری است که وضعیت اقتصاد ایران را دشوار کرده است.
رابرت پاول مسئول بخش خاورمیانه و آفریقا در واحد اطلاعات گروه اکونومیست معتقد است اگر در کل نگاه کنیم پیامدهای اقتصادی رفع تحریم‌ها آنقدرها هم امیدوار کننده نبوده‌اند اما باید بپذیریم که خوش‌بینی بیش از حدی هم در این باره وجود داشت. در واقع خیلی از ایرانی‌ها در بازه زمانی بسیار کوتاهی توقعات بسیار زیادی داشتند.
در ادامه وضعیت اقتصاد ایران را در چهار حوزه بررسی می‌کنیم. صادرات نفت، نرخ تورم، سرمایه‌گذاری خارجی و شاخص بورس.
نفت نقطه قوت ایران
تحریم‌های نفتی اصلی‌ترین سلاحی بود که برای فشار به ایران طراحی شد. شش ماه پس از رفع تحریم‌ها ایران به نرخ تولید ۳٫۸ میلیون بشکه نفت در هر روز رسید. از این حجم ۲ میلیون بشکه صادر می‌شود.
مدیر امور بین‌الملل هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران، محسن قمصری در این باره اظهارنظر کرده و گفته ایران با وجود تلاش‌های برخی از اعضای اوپک برای ثابت نگه‌داشتن میزان تولید نفت و بالا بردن قیمت‌ها توانسته ۸۰ درصد از سهم بازار خود را که پیش از وضع تحریم‌های غرب در سال ۲۰۱۲ در اختیار داشته دوباره باز پس گیرد.
تولید نفت در دوران پسابرجام افزایش یافت اما قیمت نفت نسبت به سال‌های گذشته کاهش یافته است
رابرت پاول می‌گوید: صادرات نفت ایران کاملا فراتر از انتظارات افزایش یافت. با این حال کاهش قیمت نفت به این معنا است که درآمدهای نفتی نسبت به سال ۲۰۱۱ تقریبا نصف شده‌اند. این درآمدها در سال ۲۰۱۶ به ۵۰ میلیارد دلار می‌رسد در حالی که پنج سال پیش، این درآمدها در حدود ۱۱۹ میلیارد دلار بود.
مهار تورم
با شدیدتر شدن سیاست‌های انضباطی پولی و مالی، قیمت‌ها با شتابی کمتر از هر زمان دیگر در ۲۵ سال گذشته رشد کردند. تورم بلاخره پس از مدت‌ها تک رقمی شد و هدفی که بانک مرکزی آن را پیش‌بینی کرده بود محقق شد. با این حال گرچه تورم تک‌رقمی شده است اما برآمدن از پس چالش بزرگ بیکاری مزمن جوانان هنوز یکی دیگر از موانع پیش رو است.
نرخ تورم در دوران پسابرجام به پایین‌ترین میزان در ۲۵ سال گذشته رسیده است
در حالی که مقامات انتظار رشد اقتصادی ۴٫۵ درصدی را تا پایان سال دارند، نرخ رشد هدف‌گذاری شده که نرخ رشد سالانه ۸ درصد است نیاز به تغییراتی اساسی دارد. پاول معتقد است یک برنامه خصوصی‌سازی سریع می‌تواند شرایط اقتصاد دولتی ایران را تغییر دهد و باعث جلب شرکای مختلف برای سرمایه‌گذاری در ایران شود.
بازار ایران مطلوب سرمایه‌گذاران خارجی
جمعیت ۸۰ میلیونی ایران یک چشم‌انداز بسیار مطلوب برای بسیاری از شرکت‌های بزرگ خارجی است که در کشور‌های خودشان برای رشد با مشکلات متفاوتی دست به گریبانند. پس از به انجام رسیدن توافق هسته‌ای تعداد زیادی از مدیران شرکت‌های بزرگ به ایران آمدند. قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری برای خرید ۱۱۸ هواپیمای ایرباس و قراردادی دیگر با شرکت بوئینگ به ارزش ۱۷٫۶ میلیارد دلار، قرارداد با زیمنس برای ساخت خطوط ریلی به ارزش ۲٫۳ میلیارد دلار از جمله توافق‌های تجاری هستند که پس از رفع تحریم‌ها به امضا رسیدند.
روند رو به رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در دوران پسابرجام در ده سال اخیر بی‌سابقه بوده است
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی صرفا در سه ماهه اول سال میلادی ۲۰۱۶ به ۴٫۵ میلیارد دلار رسیده است. این روند رو به رشد در ده سال اخیر در ایران بی‌سابقه بوده اما با این حال هنوز تا رسیدن به رقم ۳۰ تا ۵۰ میلیارد دلار که دولت علاقه‌مند است بتواند در طول سال به عنوان سرمایه‌گذاری خارجی جذب کند، راه زیادی باقی است.
کارشناسان معتقدند جریان واقعی سرمایه‌گذاری زمانی به سوی ایران سرازیر می‌شود که دیدگاه کلی بانک‌های جهانی و موسسات سرمایه‌گذاری نسبت به سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران تغییر کند و ریسک سرمایه‌گذاری در ایران توسط بازار‌های بدهی جهانی تعیین شود.
واقعی‌تر شدن شاخص بورس
شاخص بازار بورس تهران پس از آنکه جریان سرمایه‌گذاری‌ها به نفع تولیدکنندگان داخلی همچون ایران خودرو تغییر کرد، بهبود یافت. با این حال در حال حاضر شاخص تا حدی افت داشته اما باز هم نسبت به آغاز زمان رفع تحریم‌ها، رشد قابل توجه بوده است. تقریبا اوایل دی ماه سال گذشته بود که شاخص بورس شروع به رشد کرد. آن زمان شاخص در کانال ۶۱ هزار واحدی قرار داشت اما در عرض یک ماه با چندین کانال رشد مواجه شد به شکلی که در پایان دی ماه شاخص در کانال ۶۶ هزار واحدی قرار گرفت.
شاخص بورس در دوران پسابرجام بهبودی قابل توجه را تجربه کرده است
رشد به شدت ادامه یافت به شکلی که در ۱۴ ام فروردین ماه در عدد ۸۱ هزار و ۵۳۷ واحد به اوج خود رسید. اما پس از آن و از اواسط فروردین مجددا با کاهش شاخص مواجه شدیم. باید در نظر داشت که برخی کالاهای اساسی مثل فلزات و نفت بیش از ۵۰ درصد ارزش بورس را تشکیل می‌دهند و کاهش قیمت آنها باعث تضعیف نسبی بورس در سال گذشته و امسال شده است.
در مجموع و به عنوان یک اظهارنظر کلی همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد اقتصاد ایران از زمان رفع تحریم‌ها تا امروز زیر و زبر نشده اما می‌توان در آن به وضوح تغییرات مثبت را مشاهده کرد.
منبع: Bloomberg
مطلب همه آنچه باید از اقتصاد پسابرجام بدانید برای نخستین بار در دیجی‌کالا مگ منتشر شده است.
