طعم تلخ «غذا»

گروه جامعه: از پایه‌های هرم مازلو است. هر‏چند ضرب‌المثل‌ها می‌گویند تا به حال از دوری آن کسی نمرده است، اما در واقعیت، مرگ بسیاری بر اثر فقدان آن و یا عوارضش رقم خورده است. صحبت از «غذا» است؛ چیزی که مثل نفس کشیدن، خوردن هر روزه آن برای اغلب مردم عادتی عادی است. با این حال در دو سر این موضوع، سوءتغذیه ناشی از پرخوری و گرسنگی ایستاده است و هر دو انسان‌ها را به کام درد و رنج و بیماری و حتی مرگ می‌کشند.
هر‏چند صحبت از غذا می‌تواند هر گزارشی را خوشمزه کند، اما گاه سخن گفتن درباره غذا فراتر از بو، عطر، رنگ و مزه‌های خوش، طعم آگاهی می‌گیرد؛ طعمی که هر‏چند در کام بسیاری شیرین است، اما بسیاری فلاسفه و عرفا آن را تلخ می‌دانند!
16 اکتبر، همزمان با 24 مهر‏ماه، در تقویم به عنوان «روز جهانی غذا» شناخته می‌شود. این روز به افتخار تاسیس سازمان فائو در سال ۱۹۴۵ نامگذاری شده و هر ساله در سراسر کشورهای عضو این سازمان گرامی داشته می‌شود. این روز در عین حال، روزی برای آگاه‌سازی جامعه جهانی نسبت به غذا و عوارض سوءتغذیه نیز به شمار می‌رود. شعار سال ۲۰۱۹ سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد برای این روز نیز «رفتار ما آینده ما را می‌سازد؛ رژیم غذایی سالم برای دنیای بدون گرسنگی» است.
آمار عجیب سوءتغذیه و اضافه وزن کودکان جهان
ارزیابی اخیر سازمان ملل متحد در مورد تغذیه کودکان جهان نشان داد یک سوم از حدود ۷۰۰ میلیون کودک زیر پنج سال جهان دچار سوءتغذیه یا اضافه وزن بوده و با مشکلات سلامتی مادام‌العمر مواجه هستند. هنریتا فور، مدیر اجرایی یونیسف با پرده‌برداری از اولین گزارشِ صندوق وضعیت کودکان در جهان از سال ۱۹۹۹ میلادی اظهار کرد که کیفیت پایین تغذیه کودکان، نشان از کیفیت پایین زندگی آن‌ها دارد. این گزارش نشان می‌دهد مشکلاتی که روزگاری در انتهای مخالف طیف ثروت وجود داشته است، امروزه در کشورهای فقیر و با درآمد متوسط همگرا شده‌اند. ‌علی‌رغم کاهش تقریبا ۴۰ درصدیِ «توقف رشد» بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ میلادی، امروزه ۱۴۹ میلیون کودک چهار‏ساله یا کوچک‌تر هنوز برای سن خود بسیار کوتاه هستند، وضعیتی بالینی که باعث اختلال در رشد مغز و بدن می‌شود. ۵۰ میلیون کودک دیگر نیز دچار نوعی ضعف مزمن و ناتوان‌کننده ناشی از فقر هستند. در همین حال، نیمی از کودکان زیر پنج سال در سراسر جهان ویتامین‌ها و مواد معدنی لازم را دریافت نمی‌کنند، مشکلی دیرینه که یونیسف لقب «گرسنگی پنهان» را به آن داده است. همچنین طی سه دهه گذشته، شکل دیگری از سوءتغذیه کودکان در قالب «وزن بیش از حد» در سراسر جهان در حال رشد است.
رئیس برنامه تغذیه یونیسف در این ارتباط اعلام کرده این بارِ سه‏گانه، سوءتغذیه، کمبود مواد غذایی حیاتی و چاقی، همگی به طور فزاینده‌ای در یک کشور و گاهی در یک محله و اغلب در یک خانواده بروز می‌یابند. برای مثال مادری که دچار چاقی یا اضافه وزن است می‌تواند فرزندانی داشته باشد که دچار سوءتغذیه یا ضعف باشند.
از گرسنگی تا «گرسنگی پنهان»
بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در جهان در تمام گروه‌های سنی، به طور دائم گرسنه بوده و دو میلیارد نفر دیگر نیز غذاهای نادرست زیادی مصرف می‌کنند که باعث بروز چاقی، بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت می‌شود. در میان کودکان زیر پنج سال، رژیم غذایی در ۱۰۰۰ روز اول پس از لقاح، پایه و اساس سلامت جسمی و رشد ذهنی است و با این حال تنها دو کودک از هر پنج کودک زیر شش‏ماه به طور انحصاری و آن گونه که توصیه شده از شیر مادر تغذیه می‌شوند. فروش شیرهای خشک افزایش ۴۰ درصدی در جهان و در کشورهای با درآمد متوسط بالا مانند برزیل، چین و ترکیه افزایش نزدیک ۷۵ درصدی داشته است. در همین حال کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند منجر به تضعیف و به خطر افتادن سیستم ایمنی، ضعف بینایی و نقص شنوایی شود. کمبود آهن نیز می‌تواند باعث کم‏خونی و کاهش ضریب هوشی شود. این گرسنگی‌ها از آن رو پنهان خوانده می‌شود که عوارض آن تا زمانی که بسیار دیر می‌شود، بروز نخواهد یافت. کودکان دچار «گرسنگی پنهان» کمی کندتر از بقیه بوده و در مدرسه با سختی‌هایی مواجه خواهند شد.
اگر‏چه، مشاهده افزایش چاقی بسیار ساده است. این مشکل تا ۳۰ سال پیش تقریباً در کشورهای فقیر وجود نداشت، اما امروزه دست‌کم ۱۰ درصد از کودکان زیر پنج سال در ۷۵ درصد از کشورهای کم‏درآمد دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. رئیس برنامه تغذیه یونیسف در ارتباط با معضل چاقی نیز با تاکید بر تاثیر بیشتر پیشگیری از چاقی اظهار کرد که پیش از آن‌ که بسیار دیر شود، باید با این معضل مقابله شود. هله‏‏هوله‌های ارزان و به راحتی در دسترس، که اغلب به طور مستقیم به کودکان عرضه می‌شوند، مشکل چاقی را تشدید کرده است. کودکان، مواد غذایی را که مورد‏نیاز آن‌ها نیست مانند نمک، شکر و چربی بیش از حد مصرف می‌کنند.
گرمایش جهانی و سوءتغذیه
اما آیا همه چیز تنها به فقر و ثروت یا در دسترس بودن مواد غذایی مرتبط است؟ شاید به نظر عجیب برسد، اما گزارش اخیر سازمان ملل هشدار می‌دهد که حتی موضوعی مانند تغییرات اقلیمی مانع پیشرفت در مبارزه با سوءتغذیه نیز می‌شود. افزایش گرمای یک درجه‌ سانتی‌گرادی از اواخر قرن نوزدهم منجر به تشدید خشکسالی‌ها شده که مسئول بیش از ۸۰ درصد از آسیب‌ها و خسارت‌های وارده به کشاورزی است. این در حالی است که بنا بر پیش‌بینی‌ها دمای متوسط سطح زمین تا سال ۲۱۰۰ میلادی دو یا سه درجه سانتی‌گراد دیگر افزایش می‌یابد. در همین حال تحقیقات دانشمندان دانشگاه هاروارد نشان داده است که افزایش غلظت کربن‏دی‏اکسید در هوا، باعث بیرون آمدن مواد مغذی و ویتامین‌ها از جمله روی، آهن و ویتامین B از محصولات کشاورزی می‌شود. این امر تاثیر تغییرات اقلیمی بر افزایش سوءتغذیه را ثابت می‌کند.
تغذیه، یک مسئله سیاسی!
این روزها مسئله سلامت انسان‌ها یک مسئله خاص حوزه بهداشت و درمان نیست، بلکه عرصه‌های دیگری از جمله اقتصاد، آموزش و ... را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای همین است که سازمان ملل تاکید دارد که اطمینان از دسترسی همه کودکان به یک رژیم غذایی سالم برای اتمام سوءتغذیه گسترده به‏ویژه در کشورهای در حال توسعه، باید به «اولویت سیاسی» تبدیل شود. بنا بر گزارش خبرگزاری فرانسه، افزایش مالیات بر مواد غذایی و نوشیدنی‌های قندی، برچسب‌های واضح در جلوی بسته‌های مواد غذایی برای شرح مواد و ارزش غذایی آن، تنظیم فروش جایگزین‌های شیر مادر، محدود کردن تبلیغات و فروش مواد غذایی ناسالم و هله‏‏هوله‌ها در نزدیکی مدارس و برخی اقدامات دیگر می‌توانند در مقابله با معضل سوءتغذیه در کودکان تغییراتی مثبت ایجاد کنند.
نیاز ایران به برنامه‌های تغذیه‌ای جدی‌تر
در ایران هم این چالش‌های جهانی به وضوح دیده می‌شود. از یک سو شرایط نابسامان اقتصادی، نگرانی‌های بسیاری درباره دور شدن برخی مواد غذایی از سبد کالای خانوارها ابراز می‌شود و از سوی دیگر، عادت‌های غلط تغذیه‌ای باعث شده است که اضافه وزن کودکان ایرانی به وضوح افزایش یابد. فست‌فود و هله‏هوله خوری موضوعی است که علی‌رغم هشدارهای فراوان، هنوز چندان نه از سوی سیاستگذاران سلامت و نه از سوی مردم جدی گرفته نمی‌شود. هرچند اقداماتی مثل حذف غذاهای ناسالم از بوفه مدارس اجرایی شده است، اما نتایج موجود، کفایت آن‌ها را نشان نمی‌دهد. شاید بهتر باشد وزارت بهداشت، هفت محور مد‏نظر روز جهانی غذا شامل کاهش قند نمک و چربی محصولات غذایی و آشامیدنی، نشانگر‌های رنگی تغذیه در راستای ارتقای دانش مصرف‌کننده، نشان ایمنی و سلامت محصولات غذایی سلامت‏محور، مبارزه با قاچاق کالا‌های سلامت در حوزه غذا، برچسب اصالت کالا و سیستم رهگیری و ردیابی در حوزه غذا، محصولات غذایی ویژه و فراسودمند، و اطلاع‌رسانی و ارتقای آگاهی مصرف‏کننده در حوزه سلامت غذا را به طور جدی‌تری در برنامه اقدامات خود قرار دهد. مطالب برگزیده...