نقد مستند ملت تک فرزندی: نتایج فاجعه­ بار سیاست تک ­فرزندی چین

سیاست  نیلوبلاگ تک­‌فرزندی  نیلوبلاگ چین از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۵ اجرا شد و به چنان بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ این کشور تبدیل گردید که در سرتاسر جهان شناخته و مسلم فرض می­‌شود. نانفو وانگ با ملت تک فرزندی  نیلوبلاگ نقاب از چهره­ تاریخ فاجعه‌­بار این قانون برمی‌‌دارد.

کارگردان با همکاری جیالینگ ژانگ، به بررسی سال‌­های سرشار از آزار و اذیت و ترس و وحشت گسترده­ ناشی از اجرای این قانون توسط حکومت می­‌پردازد. این فیلم با استفاده از یک لنز شخصی قابل توجه، بازتاب­‌های تبلیغات هدفمند بر نسل­‌های مختلف خانواده‌­ها را بررسی می­‌نماید. اثر انباشتگی، برداشتی به وجود آورد که تأثیرات مخرب آن همچنان در فراسوی مرزهای چین احساس می­‌شود.

وانگ در اولین فیلم خود به نام «گنجشک ولگرد» با موضوع یک پرونده­ تجاوز به کودک، به کاوش در سیستم دادگستری ناکارآمد کشور پرداخت اما در دومین مستند  نیلوبلاگ خود «من، توی دیگر هستم»، داستان زندگی مرد بی­‌خانمان جوانی در آمریکا را دنبال کرد. او در «ملت تک فرزندی  نیلوبلاگ» در یک صداگذاری فوق‌­العاده، با ترکیب یک موضوع بزرگ و مهم با دیدگاه شخصی خودش، هر دو سبک را با هم ادغام می­‌کند. وانگ که حالا مادر یک نوزاد است، در پس‌­زمینه­ کودکی خود، به آینده­ کودک متولد آمریکایش می‌­اندیشد.

از جنین‌های سقط شده تا کودکان رها شده!

او که در یک روستا بزرگ شده، یک برادر دارد و داشتن این برادر را مدیون استثنایی در سیاست  نیلوبلاگ تک‌­فرزندی  نیلوبلاگ است که به خانواده‌­های ساکن مناطق غیرشهری اجازه می‌­دهد دو فرزند داشته باشند به شرط اینکه فرزندان پنج سال فاصله­ سنی داشته باشند. اما اجرای سختگیرانه­ قانون خانواده‌های تک­‌فرزندی در کشور و معرفی آن به عنوان سبک زندگی ایده‌­آل، به این معنا بود که والدین او همچنان ناچار بودند تحت فشار پیامدهای وخیم این سیاست  نیلوبلاگ زندگی کنند.

او با مصاحبه با خانواده­ خود درمی­‌یابد پس از اینکه مادرش اولین فرزند خود را به دنیا می­‌آورد مقامات روستا سعی می­‌کنند وی را عقیم کنند. او از این سرنوشت می­‌گریزد اما سایر خانواده‌­ها به اندازه­ او خوش شانس نبودند و وانگ از داستان ناگوار زنانی پرده برمی­‌دارد که به اجبار تن به عمل‌های جراحی غیرحرفه­‌ای داده و زندگی خود را نابود کردند.

حتی در موارد هولناک­‌تری، جنین­‌ها سقط شدند، کودکان توقیف و رها شدند و در برخی موارد، به یتیم­‌خانه‌­های سرتاسر جهان فروخته شدند. وانگ داستان­‌های شخصی بسیاری از آشنایان خود، از جمله سالمندان سوگوار روستا، را با یکدیگر ترکیب می­‌کند و شواهد واضح و دردناکی از این جراحی­‌ها را فاش می­‌نماید.

همین­‌ها به تنهایی برای ساخت یک مستند  نیلوبلاگ تکان­‌دهنده کافی هستند اما «ملت تک فرزندی» با گذر از این آسیب­‌های روحی و روانی، به بررسی تأثیر آن­‌ها بر کودکان گم­شده‌­ای می­‌پردازد که به کشورهای دیگر فرستاده شده‌­اند. یکی از تأثیرگذارترین بخش‌­های فیلم حول اقدامات برایان و لانگ لان استای دور می­زند که با استفاده از فناوری­‌های پیچیده برای برگرداندن کودکان به فرزندی پذیرفته شده­ چینی به والدین واقعی­‌شان تلاش می­‌کنند و در این مسیر، حقایق دردناکی درباره­ خانواده‌­های از هم پاشیده شده را آشکار می‌­کنند.

در حالی که وانگ از بررسی مسأله­ خانواده­ خود به زمینه­ گسترده‌­تر این قانون تغییر جهت می­‌دهد، «ملت تک فرزندی» مطالب زیادی برای گفتن دارد و گاهی زیر بار وزن رویدادهای تاریخی کمر خم می‌­کند. خوشبختانه، کارگردانان روند چابک فیلم را حفظ کرده و با صداگذاری سرزنده­ وانگ، عناصر متفاوت تیم را دور هم جمع نموده و به افشاگری سازش‌­ناپذیری دست می­‌زنند.

مستند ملت تک فرزندی افشاگری می‌کند

در نهایت، این سیاست به نقطه­ شروعی برای بررسی تبعیض جنسیتی نهان در خانواده­ سنتی وانگ تبدیل می­‌شود. او با استفاده از عکس‌­ها و دیگر اسناد آرشیوی فراوان دیگر، به ما نشان می­‌دهد که پدربزرگش هرگز در عکس­‌هایی که با او می­‌انداخته، ژست نمی­‌گرفته و فقط مردان خانواده را منشاء غرور و افتخار می‌­دانسته؛ حالا وقتی وانگ تلاش می­‌کند با پدربزرگش ارتباط برقرار کند، با برخورد بی‌­علاقه و سرد او روبه­‌رو می‌شود و پدربزرگش توضیح می­‌دهد که ازدواج وانگ به این معناست که او دیگر جزئی از یک خانواده­ دیگر است. وانگ در چنین برخوردهایی، ندرتاً در قاب دوربین قرار می­‌گیرد و در عوض جایی پشت دوربین می‌ایستد و تماشاگران را در چشم‌­انداز متناقض خود سهیم می­‌کند.

این افشای دردناک به گرایش‌­های جنسیتی موجود در جامعه اشاره می­‌کند که منجر به بسیاری از پرونده‌­های دردناک رها کردن نوزادان دختر، از جمله چندین مورد در خانواده­ خود وانگ، شده است. او با اینکه با چر‌‌ب ­زبانی تلاش می­‌کند خویشاوندان خود را راضی کند از گذشته حرف بزنند اما لحن متهم‌کننده‌­ای به خود نمی‌­گیرد؛ آن­‌ها که در چنگال تبلیغات هدف‌دار و وحشت زندگی می‌­کنند، وادار به انجام اقدامات افراطی وحشتناکی شده‌­اند. اما وانگ حاضر نمی­‌شود مسئولیتی را بپذیرد که بسیاری از افراد نزدیکش را شکنجه می­‌کند. او می­‌گوید «وقتی همه­ تصمیم­‌های مهم زندگی برای ما گرفته شده‌­اند، به سختی می­‌توان مسئولیت عواقب آن‌­ها را پذیرفت.»

«ملت تک فرزندی» در ترکیب زیرکانه‌­ای از گزارش‌­های فرهنگی و باورهای فردی، موفق می‌­شود دهه‌­ها رویداد گزارش‌­نشده را در یک روایت دلپذیر بگنجاند که حتی برای تماشاگرانی که هیچگونه آگاهی از تاریخ این سیاست ندارند هم قابل دسترسی باشد. با قرار دادن پوسترها و موسیقی که برای تقویت استانداردهای سرکوب‌گرانه­ کشور برای زندگی خانوادگی طراحی شده‌­اند، وانگ از سیستم پیچیده­‌ای رونمایی می­‌کند که او و بسیاری دیگر را وادار کرده است در تمام دوران جوانی و اوایل بزرگسالی خود این محدودیت­‌ها را تحمل کنند.

موسیقی مالیخولیایی فیلم با رویکرد فکری وانگ هماهنگ است: او موفق می­‌شود از رویدادهای دردناک دوران کودکی خود را صحبت کند بدون اینکه سایر حوادث هولناک‌­تر، از جمله جزئیات سقط جنین­‌ها و کودک­‌کشی­‌های اجباری، را به حاشیه بکشد. از یک جهت، او یکی از کودکان خوش‌­شانس بوده و با اینکه فیلم دقیقاً برداشتی مثبت‌­اندیشانه ندارد اما تا حدی به تطهیر روحی اشاره دارد: وانگ گذشته­ خود را می‌پذیرد و به آینده­ بهتری برای نو رسیده­ خانواده­ خود می‌­اندیشد.

اما او آنقدر عاقل هست که اذعان کند مشکلات چین در سال ۲۰۱۵ تمام نشده‌­اند. پافشاری این کشور بر کنترل همه­ زوایای زندگی مردم همچنان شهروندان این کشور را آزار می‌­دهد، و تبدیل قانون تک فرزندی به قانون دو فرزندی دوره­ جدیدی از تبلیغات هدف‌دار را آغاز کرده است. پایان غم‌­انگیز «ملت تک فرزندی» این احساس را به تماشاگر می­‌دهد که با اینکه بخش ناراحت­‌کننده­‌ای از تاریخ چین به پایان رسیده است اما بخش ناراحت‌کننده­ بعدی شروع شده است.