هیجان‌زده نشویم

گروه تعاملی الف - محمدجواد محمدحسینی:

قصد نویسنده این نیست که رخدادهای اخیر پیرامون حجاب را دوباره بازگو و تحلیل حمایت کند؛ بلکه سخن بر سر واکنش مناسب به این ماجراها است. واکنش برخی بانوان محجبه در فضای مجازی مبنی بر مخالفت با گشت ارشاد و حجاب اجباری، گرچه قابل درک، ولی از جهاتی قابل نقد است.

قابل درک است زیرا به لحاظ ارزش‌ها و عواطف انسانی، بانوان محجبه می‌خواهند اعلام کنند که رفتارهایی از قبیل رفتار آن خانم محجبۀ محترم در اتوبوس مورد تأییدشان نیست و نمی‌خواهند اجازه دهند چنین رخدادهایی در تعاملاتشان با بانوان نامقید یا کمتر مقید به حجاب تأثیر منفی بگذارد و باعث نقار و کدورت بین اقشار جامعه شود. 

اما قابل نقد است، از این جهت که به نظر می‌رسد توجهی به عواقب این واکنش نشده است؛ به عبارتی دیگر، این واکنش به نظر نویسنده فاقد دوراندیشی و ژرف‌نگری است. دلیل این ادعا، آن است که هر فردی که علاقه به اسلام و اجرای احکام آن دارد، باید از خود بپرسد، اگر حجاب اجباری به شکل فعلی برچیده شود، قرار است به کجا برسیم؟ آیا الزام به حجاب، باید به کلی متوقف شود یا سطح الزام به حجاب باید تغییر کند؟ بانوان محترم و حتی مردان محترمی که مخالف حجاب اجباری و البته علاقمند به اسلام و احکام آنند، باید پاسخ روشنی به این سوال داشته باشند.

اگر قرار است تنها سطح الزام به حجاب تغییر کند، این سطح تا کجاست؟ 

فرض کنیم حکومت فردا اعلام ‌کند بانوان مجازند بدون روسری در مجامع عمومی حاضر شوند، مشروط به اینکه نهایتاً از ناحیۀ دست، تا آرنجشان باز باشد و از ناحیۀ پا، نهایتاً تا زانو. حالا سوال این است که اگر خانم محترمی بخواهد پا را از این محدوده فراتر بگذارد، تکلیف چیست؟ آیا مقابل این قانون‌شکنی باید ایستادگی کرد یا خیر؟ اگر خانم محترمی که بیماری قلبی هم دارد، با پیراهن بدون آستین بیرون آمد و بر این کار خود اصرار ورزید، پلیس باید با او برخورد کند یا اینکه چون بیماری دارد، مجاز است قانون را زیر پا بگذارد؟ اگر مادر این مجرم گریه و تقاضا کرد با دخترش برخورد نشود، تکلیف چیست؟

اما اگر قرار است، به کلی پوشش آزاد باشد و هیچ قانونی در این زمینه وجود نداشته باشد، آنگاه این سوال مطرح می‌شود که بی‌قانونی در زمینۀ حجاب چه وجه شرعی‌ای دارد؟ آن عزیزانی که کتاب می‌نویسند یا استدلال می‌کنند که در زمان پیامبر و امیرالمؤمنین علی علیهم‌االسلام حجاب، قانون نبوده، لطفا پاسخ دهند که با توجه به شناختشان از سیره حضرات معصومین، اگر در زمان حکومت آنان تعدادی از زنان آزاد مسلمان بنا می‌کردند که مثلاً بدون شلوار یا بدون پیراهن در مجامع عمومی ظاهر شوند و تذکر لسانی هم برایشان افاقه نمی‌کرد، آیا حضرات دست روی دست می‌گذاشتند و هیچ کاری نمی‌کردند؟ واقعاً می‌توان حکومتی بر مبنای اسلام را تصور کرد که اجازه دهد زنان با آزادی کامل از حیث پوشش در جامعه رفت‌وآمد کنند؟

اگر پاسخ به سوال بالا این باشد که در این زمینه باید کاملاً عرفی بود و قانون اسلام را لحاظ نکرد، آن وقت چرا این عرفی بودن به سایر موضوعات تسری پیدا نکند؟ اگر قرار است در زمینۀ پوشش، قانون اسلام به کلی کنار برود، چرا در زمینۀ روابط جنسی، قمار و مشروبات الکلی قانون اسلام کنار نرود؟

و نهایتا اگر قرار است قانون اسلام کنار گذاشته شود و صرفاً عرفیات را مبنا قرار دهیم، چرا باید جمهوری اسلامی سر کار باشد؟ از همان ابتدا یک نظام لیبرال دموکرات بر سر کار بیاید. پس هر فردی که علاقه به اسلام دارد، باید ابتدا مشخص کند که خواهان آن است که نظام اسلامی پابرجا بماند یا خیر. 

اگر کسی خواهان ادامۀ حیات نظام اسلامی است و اتفاقاً با حجاب اجباری هم مخالف است، باید تک‌تک سوالاتی را که مطرح شد، پاسخ دهد. بنابراین به نظر نگارندۀ این سطور، بانوان محجبه قبل از ایجاد این پویش ابتدا باید مشخص کنند که می‌خواهد در فضای یک نظام اسلامی با حجاب باشند یا در فضای یک نظام سکولار. طبیعتاً در یک نظام سکولار، دیگر الزام شهروندان به حجاب بر اساس قوانین اسلامی معنا ندارد.

اما راه حل حجاب در نظام اسلامی چیست؟ به نظر می‌رسد هیچ راهکار فوری وجود ندارد. معضل فعلی معلول یک علت نیست. تا وقتی مؤلفه‌های اقتصادی و فرهنگی کشور، آن هم به طور عام، بهبود پیدا نکند، نمی‌توان توقع خاصی در مورد حجاب داشت. تا وقتی فضای سیاسی کشور بازتر نشود، در مورد حجاب هم نمی‌توان توقع خاصی داشت. اصلاح مقولۀ حجاب در کشور ما، در گروی اصلاح حاکمیت و خصوصاً اصلاح تعامل حاکمیت با مردم است.

حال آیا در زمان فعلی باید دست روی دست گذاشت تا سایر مؤلفه‌ها بهبود پیدا کند؟ به عقیدۀ نگارنده، پاسخ منفی است. اگر مسئلۀ حجاب رها شود، معلوم نیست به کدام ناکجا آباد ختم می‌شود. به نظر می‌رسد در برهۀ زمانی فعلی، حاکمیت در مقام الزام عملی، باید دو کار را انجام دهد: اولاً در مورد عموم مردم، به تذکر لسانی اکتفا کند و پا را از این فراتر نگذارد. دستگیر کردن بانوان بی‌حجاب و برخورد فیزیکی، کار را بدتر خواهد کرد. ثانیاً دستی به سر و گوش سیما، سینما، تئاتر و شبکه‌های خانگی بکشد. وقتی بانوان بازیگر با حجاب نامناسب و با آرایش غلیظ و لاک و ... روی صحنه حاضر می‌شوند، چطور می‌توان از مردم توقع داشت که محجبه باشند؟