بونسای و شیوه پرورش آن
بونسای و شیوه پرورش آن
خرید دسته گل
یکی از هنرهای خیلی زیبا یی ژاپنی پرورش درختان به صورت "بونسای" است. گاهي از این گیاهان " قشنگ بوده ارزش بسياري دارند. این هنر جهت هزاران سال در چین رواج داشته بعد از رابطه فرهنگی بین چین و ژاپن، به ژاپن منتقل شده .
بونسای از دو کلمه ژاپنی "بون=سینی" "سای= کاشتن" تشکیل شده و در اصل به مفهوم کاشت درختان توی سینی (ظروف کشیده و کم عمق) است. در این هنر سعی می شود درختان را به صورت فرم پاکوتاه به اشکال گوناگون دربیارند. شکل بونسای بسیار زیاد مهم مفهوم آن را می رساند.برخي از هنرمندان این هنر، بونساهای زیاد کوچک که حتی بعضی وقتها اوقات کوچکتر از کف دست هستند را پرورش می دهند که به اسم "مینی بونسای" شناخته می شود .
بونسای حاصل تلفیق هنر با علم باغبانی است. یک هنرمند خلاق با حس قشنگ شناسی و مهارت با خلق یک بونسای در گلدان ظریف می کوشد تا درختی کهن بر فراز کوه یا درختی کهنسال با وقار روییده بر دشتی را عکس نماید . پس بونسای هم یک سرگرمی در زمینه ی باغبانی زینتی است و هم باعث نزدیکی و معرفت آدم از شگفتی های طبیعت می شود.
بن سای مجموعه ای از باغبانی هنر است که به واسطه آن گیاه با تغییر شکل تحمیل شده به مجسمه زنده تبدیل می شود. هنرمند با استفاده از مفاد قشنگ یی، وهمی از طبیعت را در غالب شکل مینیاتوری پدید میآورد. بنسای یک آرایـش غیرطبیعی نیست بلکه در قالب یک تغییر شکل ساده، طبیعت مهم را ذهن آدم ی تداعی می نماید .
بن سای در اصل عبارت ای ژاپنی به مفهوم کاشت گیاهان در گلدانهای کم عمق است . به این ترتیب که گیاه در گلدانهایی کم عمق با خاک کم و در شرایط محدود کننده از نظر افزایش قرار میگیرد و با آرایـش قشنگ وتربیت صحیح به درختی مسن ولی کوچک تبدیل می شود. جهت تحقق این هدف تمام سری های گیاه اعم از ریشه ها، تنه، شاخه ها، میوه ها و گلها حایز ارزش هستند .
برای پرورش یک بونسای دانستن علوم باغبانی، نوردهی، تغذیه، نیاز آبی و همين طور هرس شاخه، برگ و ریشه لازم است. در واقع با استفاده از روشهای ویِژگزینشه بیشتر شدن گیاه را کم می کنند به طوری که به سلامت آن لطمه ای وارد نشود و هرس ریشه برگ در فصل افزایش باعث كم شدن بیشتر شدن شود . همين طور جهت شکل دادن به گیاه با مرور وقت شکل دلخواه را به گیاه انتقال میدهند. تناسب درست بین اجزاء گیاه همين طور تامین نیاز گیاه به پرورش بونسای سالم و قشنگ کمک زیادی می نماید .
جهت تولید و ساخت بونسای می توان دو وهله ی اصلی را در نظر گرفت:
تغییر شکل درختی طبیعی که از نواحی کوهستانی یا دشت آورده ایم به درختچه های کوتاه
تربیت بونسای که منظور تکامل بخشیدن به شکل ظاهری است.
۱)وهله ی اول:
نهال مورد گزینش می بایست در عین کامل بودن بایستی کوچک کوتاه ریشه های قوی طول عمر دراز باشد . باید در نظر داشت که فرق مهم یک بونسای و یک درخت در باغ کوچکی و بزرگی آنهاست وگرنه بونسای از نظر شکل ظاهری تفاوت دیگری با درخت طبیعی ندارد.
قبل از شروع بهار گیاهی با شرایط ذکر شده گزینش آن را طوری از خاک بیرون می آوریم که میزان ی از ریشه های فرعی وصل به ریشه ی عمودی(اصلی ) گیاه باشد گیاه را همراه خاک اطراف ریشه با ملایمت بیرون آورده تا خاک اطراف ریشه نریزد. گیاه را در ظرف مورد نظر می کاریم. بعد از ۲۰ روز جوانه های کوچکی خواهد داشت . ی که جوانه های تازه به ارتفاعی نزدیک ۵/۲ میلی متر رسید آن را فشار می دهیم یا کلا قطع می کنیم. حدود ۲ الی ۳ هفته بعد یک یا سه جوانه تازه در کنار جوانه ی قطع شده شروع به افزایش می کنند. این بار جوانه های تازه هرگز بسیار زیاد بلند نخواهند شد. پس فاصله ی بین شاخه کوتاه شده و برگ هایی افزایش می کنند که از میزان طبیعی کوچک تر است.
با نزدیکی فصل پاییز می بایست احتیاط های لازم را انجام داد که گیاه خشک نشود یخ نزند مرتب در معرض دید خورشید قرار گیرد. درخت را در ماه فروردین بعدی می بایست دوباره به همان طریق اولی نشا کرد. دفعات نشاندن گیاه در ظرف دیگر بستگی به نوع درخت و سن آن دارد.
▪ قرار دادن گیاه در ظرف دیگر دو خاصیت دارد:
داخـل ظرف پر از ریشه شده است و جای خالی برای بیشتر شدن ریشه های تازه نیست . در هر انتقال حذف میزان ی از ریشه ها رویش ریشه های جدید باعث خواهد شد که مواد به میزان ضروری ( نه بیش از میزان ) جذب نماید بیشتر شدن کرده و از اندازه هایی که مورد نظر ماست بزرگتر نشود.
شاخ و برگ های بسياري را قطع می کنیم و این عمل سبب تعادل بین مواد جذب شده به وسیله ی ریشه ی گیاه میزان هوایی که بوسیله شاخ برگ پس داده( فتوسنتز ) می شود می گردد.
۲ الی ۳ هفته طول می کشد که گیاه در محل ریشه های محکمی بگیرد. ی که ریشه ها محکم شد جوانه ها شروع به بیشتر شدن می کنند. بعد از دو ماه که درخت به ظرفش منتقل شد تمام برگ های آن در مرکز ساقه باید با قیچی قطع گردد. باقیمانده ی برگ های ساقه به زودی پژمرده شده و می افتند این حالت برگ ریزان مصنوعی پاییزی است. دو یا سه هفته بعد شاخه ها برگ های از جوانه های تازه بیرون خواهند آمد. این شاخه برگ ها کوچک می شوند و نتیجتا به بونسای شکل باشکوهی می دهند.
۲)وهله ی دوم تربیت بونسای:
به سه طریق می توان عمل کرد:
▪ هرس کردن شاخه و برگ ها که قبلا به آن اشاره شد.
▪ سیم بستن
▪ آویزان کردن شاخه
ـ سیم بستن:
برای این که شکل دلخواه خود را به درخت بدهیم از سیم مسی مصرف می کنیم به این ترتیب که شاخه یا تنه را با دست انگشتان به حالتی که مورد نظر است نگه می داریم. سیم را در جهت عقربه های ساعت به دور آن می پیچیم . شاخه های کوچک را برای ۲ تا ۳ ماه و شاخه های بزرگتر را برای ۳ الی ۴ ماه می توان سیم بست.
ـ آویزان کردن شاخه :
به آسانی یک طناب یا نخ را به شاخه ی مورد نظر متصل انتهای آن رابه جایی متصل می کنیم تا شاخه خمیدگی مورد نظر را پیدا نماید .
ـ شرایط خاک:
تمیـز باشد کود طبیعی نداشته باشد قابلیت نگهداری رطوبت را داشته باشد و پوک باشد.
ـ محل نگهداری :
در تمام سال آفتـاب ی باشد ، در معرض هوا بوده ولی از بادهای شدید در امان باشد تمیـز دور از گرد غبار باشد.
● ریشه ها:
ریشه های گیاه بنسای شده، در عین استحکام، سلامت گستردگی، بایستی ظاهری کهن به درخت ببخشند. درروشهای متقارن، نامتقارن و اریب، ریشه ها در تمام جهات وسیع شده اند. اما در روشهای بادزده، صخره،رویشی و .... ریشه ها معمولا در جهت خلاف انحنای تنه وسیع شده اند. تا بدین ترتیب به گیاه ظاهری متقارن ببخشند. تعدادی ازریشه ها روی خاک قرار داده میشوند تا قدمت درخت را از نظر ظاهری بیشتر شدن دهند تصور فرسایش خاک را در سالهای قدیم در ذهن القا کنند. جهت تحقق این مهم، در وقت انتقال گیاه به گلدان بزرگتر، تعدادی از ریشه ها را روی خاک قرار می دهند روی آنها را با خزه اسفاگنوم و میزان کمی خاک می پوشانند. در طی آبکمک های مکرر، این پوشش نازک، از بین میرود پوست ریشه در معرض نور خورشید، سخت می شود و بدین ترتیب هدف ما در القای تصور کهن بودن گیاه تحقق می آید.
برای تشکیل ریشه های در جهت مناسب، می توان ریشه را تا لایه کامبیوم خراش داد و روی آن را با خاک و خزه پوشاند. بعد از چند هفته، در محل زخم ریشه های ی ایجاد می شود .
● تنه:
گرچه تمام قسمت های گیاه بن سای شده با اهمیت زیاد است ، اما تنه گیاه اولین بخش ی است که تذکر ناظر را به جلب می نماید .تنه بن سای می بایست پوستی ضخیم یک پارچه تودرتو داشته باشد . تنه می بایست به گونه ای باشد که هرچه به راس نزدیک می شود ضخامت آن کمتر شود . روی یک تنه خوب نباید آثار زخم ناشی از سیم پیچی دیده شود .
● شاخه ها:
گیاهان در طبیعت احتمال دارد شاخه های در هم پیچیده داشته باشند . ولی در بن سای با سیم پیچی ، شاخه ها را به گونه ای تربیت می کنند که گیاه زیبا جلوه نماید . اکثرا ً شاخه ها از نظر قطر و طول فرق دارند . شاخه های پایین تر ضخیم تر و بلندتر هستند ببهتر ی در تمام جهات وسیع می شوند . شکل هر شاخه به تنهایی هم مد نظر است . در هنر بن سای بسياري از شاخه های گیاه مطلوب به نظر نمی رسد . به همین دلیل این شاخه ها را قطع می کنند .
● برگها:
در یک بن سای بهتر برگ ها سبز متراکم و کوچک است . گیاهانی که برگهای بزرگ دارند یا تعداد برگ آنها کم است ،برای بن سای مناسب نیستند . گیاهانی که برگ های کمی دارند ،درختی خزان کرده را تداعی می کنند . برگ های بزرگ نسبت به اندازه کلی درخت بن سای شده، نامتناسب به نظر می رسند، جهت آن که اندازه برگها کوچک شود ازروش بیبرگی یا هرس برگ مصرف می کنند. اینروش در كم شدن اندازه برگ تاثیر گذار است ولی در تغییر اندازه گلها و میوه ها زیاد مورد توجه نیست.
● راس ساقه:
تنه به تدریج باریک می شود تا در انتها به راس منتهی شود. هرگاه به ارتفاع کمتری نیاز باشد، می توان راس آن را قطع کرد و شاخه پایینتر از راس را که در راستای تنه است یا زاویه کمی با راستای تنه دارد ،به عنوان راس گزینش و باپیچیدن سیم آن را تربیت کرد. در هر حال درخت بنسای شده می بایست دارای راس باشد.
● پشت و روی بن سای:
بنسای را نباید به صورت یک گیاه طبیعی در گلدان رها کرد. بلکه باید آن را طبق طرح مورد نظر کاشت و تربیت کرد. بنسای می بایست در نظر ناظر به بهتر ی جلوه گری کرده و بخش جلو پشت آن با هم تفاوت نماید . کاملترین سری ، بخش جلو است . برآمدگی تنه نمی بایست در جلو قرار گیرد.انتهای تنه باید قابل رویت بوده و تنه در طرف انحنا داشته باشد. نوک ساقه یا راس در سری جلو باید به طرف ناظر باشد.در پارت جلو نبایستی شاخهها درهم پیچیده باشند. همچنین نبایستی به طرف جلو بیشتر شدن کنند می بایست تمام شاخه ها به روشنی قابل دید باشند. سری پشت ، عمق معین نظر سه بعدی به گیاه می دهد، لذا یا دو شاخه در این سری تعبیه می گردد.
● طرق مختلف پرورش بن سای
▪ پرورش نهالی
۱)مابوری یا پرورش نهالی که از طبیعت گرفته می شود.
۲) پرورش نهالی که از طریق خوابانیدن به وجود می آید.
۳) پرورش نهالی که از طریق جدا کردن به وجود می آید.
۴) پرورش نهالی که از قلمه زدن به وجود می آید.
۵) پرورش نهالی که از طریق پیوند زدن به وجود می آید.
۶) پرورش نهالی که از طریق کاشت بذر به وجود میآید.
۷) پرورش نشا که از خزانه فراهم شده است .
معروف ترین بنساهای ژاپنی به همین طریق پرورش یافته اند. نهالی که در طبیعت به شرایط نامناسب رشد، خود به خود کوتاه کوچک مانده است برای مبدل شدن به یک بنسای قشنگ تنها احتیاج به یک تربیت صحیح دارد.گیاهانی شبیه کاج سیاه ژاپنی ، کاج قرمز ژاپنی کاج سوزنی ، عرعر ... را میتوان از این طریق بنسای نمود.
مزیت این روش صرفه جویی در است . زیرا برای تولید و ساخت بنسای از طریق کشت بذر، حداقل به ۵ الی ۱۰ سال زمان نیاز داریم. در ژاپن گیاهانی را که با توجه به ویژگیها بنسای از طبیعت جمع آوری میکنند، «آراکی» می نامند. بسياري از گیاهانی که در صخره ها کوهستانهای مناطق گرمسیری و معتدل در شکاف صخره ها افزایش کرده اند ، به علت شرایط ویِژگزینشه موجود در منطقه محیط کشت، خود به خود بنسای و تبدیل به درختانی مسن، با ارتفاع کم شده اند.
● ویژگیها آراکی:
گیاهی که از طبیعت انتخاب وجمع آوری می شود می باید واجد ویژگیها زیر باشد:
- در عین کامل بودن به اندازه کافی کوچک باشد تا در گلدان کم عمق و کوچک جای گیرد.
- ریشه های قوی و وسیع داشته باشد.
- شاخه ها می بایست به نحو مطلوب ، بسته به نحوه بنسای مورد نظر، آراسته باشند.
- شاخه ها می بایست به نحو قشنگ دلپذیری در اطراف تنه مهم پراکنده شده باشند.اما چنانچه روش بنسای مورد نظرآموزش نردبانی باشداین خصوصیت مورد توجه قرار نمی گیرد.
- به اندازه کافی سرزنده شاداب ، سالم قوی به نظر برسد، تا نیاز به مراقبت نگهداری جهت نداشته باشد.
- ارتفاع بسیار زیاد ی نداشته باشد.
- گیاه گزینش ی بایستی از نوع درختانی باشد که طول عمر بسیار زیاد ی دارند.
بعد از انتخاب آراکی دورتا دور گیاه را خالی کرده گیاه را سالم و بارعایت نکات باغبانی از محل رویش خارج میکنند.و با حصیر یا گونی دورتادور ریشه را میپوشانند. پس با نخ و سیم، گونی یا حصیر را می بندند. قطع ریشه ها تا فاصله معین ی از تنه، ضروری است. نحوه برش می بایست به صورت مورب باشد. گیاه را بعد از انتقال به گلخانه، در گلدانی می کارند. ته گلدان شن درشت، سپس یک لایه خاک شن و بعد از آن لایه ماسه کود حیوانی بعد شن شسته شده،ریخته می شود .
گیاه بعد از ترمیم، آماده بنسای تربیت ویژه روش مورد نظر است.
▪ چند توجه در این مورد ضروری به نظر میرسد:
۱) نبایستی گیاه را در معرض باد قرار داد.
۲) خاک اطراف گیاه نمی بایست خشک شود.
۳) در ۲ روز اول نباید گیاه در معرض نور مستقیم قرار گیرد، ,مگر آن که نور تنها به گلدان گیاه بتابد.
۴) به گیاهی که کاملا ریشه نگرفته نبایستی زیاد کود داد.
۵) در صورتی که گیاه جوانه های متعددی تولید کرد، با تذکر به شیوه بنسای انتخاب ی، جوانه های مناسب را نگه داشت و از تولید شاخه توسط بقیه جوانه ها پیشگیری کرد.
۶) پس ازآن که گیاه کاملا شکل گرفت، میتوان آن را به گلدان زیبا تری منتقل کرد.این عمل بایستی در ماه فروردین و اردیبهشت صورت گیرد.
● پرورش به طریق خوابانیدن :
دومینروش آسان پرورش بنسای،شیوه خوابانیدن است . درختانی برای اینروش مناسب هستند که بتوانند از طریق تنه یا شاخه، ریشه تولید کنند. جهت نمونه میتوان از درختانی نظیر انار، افرا، نارون یا صنوبر نام برد. درابتدا شاخهای را که جلوه مناسبی برای ایجاد یک بنسای دارد، انتخاب و بخش ی از شاخه را حلقه برداری میکنند. پس آن را با اسفنج یا خزه اسفاگنوم می پوشانند . اطراف آن را با پلاستیک مسدود میکنند. بعد از یکی از دو سال میتوان ساقه را قطع کرد بخش مورد نظر را به گلدان منتقل کرد. بعد از آن روشهای تربیتی سیم پیچی شروع می شود .
●بقیه روشها
جهت بنسای کردن گیاه از روشهای دیگری مانند پیوند زدن مصرف می شود . در اینروش از گیاهانی که به شرایط محدود بنسای، مقاوم هستند ، به عنوان پایه مصرف می شود . پیوند آن از نوع زینتی است.
● روش های بنسای:
درختان در طبیعت در شرایط موقعیت مختلف ی افزایش میکنند. بعضی از آنها عوامل افزایش مناسب را در اختیار دارند در حالی که گاهي از گیاهان در کوهستانها مناطق شیبدار یا در کنار دریا و بادهای تند افزایش میکنند. به همین دلیل مجبورند در مساوی این عوامل نامساعد پایداری کنند. این مبارزه، باعث تغییر شکل در گیاه می شود شکلهای گوناگونی که غیرقابل شمارش هستند ؛ پدید می آید. در بنسای خوب ، سعی می شود که از اشکال اصلی که در طبیعت وجود دارد تقلید شود. برای انتخاب نحوه بنسای آبعضی از طبقه بندی آنها ضروری است.
بنسایهایی که زیر ۱۵ سانتیمتر ارتفاع دارند بنسای مینیاتوری نامیده می شود .بن سای کوچک ۱۵ تا ۳۲ سانتیمتر ؛ بن سای مبوسیله ۳۲ تا ۶۰ سانتیمتر بن سای بزرگ بیش از ۶۰ سانتیمتر ارتفاع دارند . اندازه بن سای بایستی با اندازه درخت روییده شده در طبیعت متناسب باشد . جهت مثال بوته هایی مانند رزهای پا کوتاه یا شاه پسند درختی ؛ وقتی به بیشتر شدن کامل می رسند ۵/۰ تا ۲ متر ارتفاع دارند . پس برای بن ساهای مینیاتوری یا کوچک متناسب هستند . درختانی که در طبیعت ارتفاع آنها به ۲ تا ۴ متر می رسد ؛ مثل ختمی درختی جهت بن ساهای مبوسیله مناسب هستند . درختانی که تا ارتفاع بسياري بیشتر شدن می کنند مثل چنار ؛ کاج ها .......... برای بن ساهای بزرگ مناسب هستند .
●روش تربیت بن سای ساقه
▪ راست متقارن:
در اینروش درخت در مسیر مستقیم افزایش می نماید . ریشه ها در تمام جهات عمود بر ساقه وسیع شده اند . در این روش ، درخت را به گونه ای تربیت می کنند که درختی بیشتر شدن کرده در شرایط کاملاً مناسب طبیعی در ذهن تداعی شود . جهت ایجاد شکل ساقه راست متقارن می بایست كم ترين شاخه را در حدود یک سوم ارتفاع تنه حفظ کرد با سیم پیچی مانع حرکت آن به سمت جلو شود. آشفتگی شاخه ها باعث پنهان شدن پارت عقبی و پشت درخت می شود . تعیین اولین شاخه با اهمیت است زیرا موقعیت شاخه دوم با توجه به شاخه اول معین می شود . دومین شاخه بلند در سری دیگر وکمی بالاتر باشد. این شاخه می بایست کمی به پارت پشت متمایل باشدو به گونهای پرورش داده شود، که میزان ی از پارت زیر شاخه در دید ناظر قرار گیرد. این شاخه به تاج درخت عمق میبخشد. سومین شاخه در قسمت عقب کمی بالاتر از دومین شاخه قرار میگیرد. چهارمین شاخه در راستای دومین شاخه است. شاخه های دیگر هم به همین ترتیب و به صورت متناوب قرار خواهند گرفت. شاخه ها نبایستی در دید ناظر بالای سر یکدیگر قرار گیرند زیرا در این صورت به میزان از نور خورشید و جریان هوا، بهره مند نخواهند شد.
▪شیوه ساقه راست نامتقارن :
در این روش، مانند نحوه متقارن، درخت رو به بالا بیشتر شدن می نماید ولی تنه دارای انحناهای بسیار زیاد زیبا یی است. انحناها بیشتر به صورت زیگزاگ است. اما شاخه ها وضعیتی مشابه باروش متقارن دارند. در اینروش راس ساقه اندکی به طرف کج شده است.
▪روش اریب :
این نحوه زیاد آسان است برای افراد مبتدی در نظر گرفته می شود ، در زمانی کوتاه هم میتوان آن را ایجاد کرد. در اینروش تنه درخت با انحنایی حدود ۴۵ درجه به طرف راست یا چپ متمایل می شود . بدین ترتیب تنه ابتدا به طرف مایل شده و دوباره بعد از طی فاصله کوتاه درمسیر اولی قرار میگیرد. اولین شاخه، قوی و نیرومند است در مکانی که انحنای تنه شروع می شود ، واقع شده است. این شاخه یا به صورت افقی وسیع می شود یا روبه بالا متمایل میگردد بیشترین نور را دریافت می نماید .روش تنه کج، درختی را درذهن القا می نماید که در تاثیر نیروهای طبیعی، به این شکل درآمده است.
گستردگی ریشه بیشتر در خلاف انحنای تنه است. اینروش خلق بنسای و یک نمونه جالب را برای هنرمندان امکانپذیر می سازد.
▪آموزش بادزده:
درروش بادزده، بنسای را بایستی آن گونه شکل داد که شبیه درخت یا گروهی از درختان باشد که در محل بادخیز یا در مجاور ساحل یا در نوک تپه بیشتر شدن کرده اند.
در اینروش تنه مستقیم است، ولی با زمین زاویه میسازد( عمود بر زمین نیست). زاویه خط تنه از راستای شاقولی حدود ۴۵ درجه است. راس ساقه هم در مسیرخمیدگی است. شاخه ها می بایست همچنان به صورت افقی حفظ شوند. خمیدگی درخت وضع شاخه ها، این تصور را درذهن ناظر القا می نماید که درخت در پیکاری زیاد با بادهای شدید است.
▪روش نردبانی :
این روش، که زیاد آسان است، برای بنسای کردن گیاهانی که از طریق خوابانیدن ریشهدار شدهاند. استفاده می شود . این گیاهان را به گونهای تربیت میکنند که تمام شاخه های آنها در یک جهت قرار گیرند. پس تنه گیاه را به صورت افقی، به طوری که شاخه ها رو به بالا قرار گیرند، دریک ظرف قرار میدهند روی آن خاک می ریزند. برای تزود ریشه زدایی، در زیر هر شاخه سری ی از تنه را زخمی میکنند.
میتوان بین شاخه ها به احتمال زیاد ت سنگ قرار داد تا بنسای نمای کوهستانی به خود بگیرد. بدین ترتیب سیمای یک جنگل در ذهن القا می شود
+ نوشته شده در ساعت 8:22  توسط جواد رمضانی |