تاملی بر برهان علیت
تاملی بر برهان علیت
جواب:
اينكه گفته شده است هر چيز و هر كسى خالق و علت پديد آورندهاى دارد صحيح است ولى بايد ملاحظه و دقت كرد كه آيا اين قاعده بدون ملاك است يا با ملاك؟ و از سوى ديگر آيا خداوند متعال اين ملاك را دارد تا شامل اين قاعده گردد يا خير؟
اولاً اين قاعده كه هر موجود و معلولى عليت مىخواهد با ملاك است نه بدون ملاك چنانكه حكماء اسلامى بابى را در اين خصوص مطرح ساخته و آن را به «ملاك احتياج به علت» معنون ساختهاند. تحليل اين مسأله بطور فشرده آن است كه: اگر موضوع اصل عليت موجود بطور مطلق باشد معنايش اين است كه موجود از آن جهت كه موجود است نياز به علت دارد و لازمهاش اين است كه هر موجودى نيازمند به علت باشد. ولى چنين مطلبى نه تنها بديهى نيست بلكه دليلى هم ندارد و بالاتر آنكه برهان بر خلاف آن داريم. زيرا براهينى كه وجود خداى متعال را اثبات مىكنند بيانگر اين مطلب هستند كه موجود بى نياز از علت هم وجود دارد بنابراين موضوع اين قاعده كه هر موجودى نيازمند به علت است، مقيّد است نه مطلق. امّا قيد اين موضوع چيست؟
حكماء اسلامى معتقدند كه قيد موضوع قضيه مزبور «ممكن» است.