سوره 62 وتفسیر و فضیلت آن
سوره 62 وتفسیر و فضیلت آن
سوره 62:
سورة الجمعة
مولف ومفسر : آذر
سلگی
بسم الله الرحمن الرحیم
یُسبحُ لله مَآ فی ألسَّموتِ وَمَا فی ألارض ألمَلکِ ألقُدَُُّوسِ ألعَزیز ألحَکیمِ (1) هُوَ ألذَّی بَعَثَ فی ألاُّمّیّنَ رسُولَآ
مِّنهُم یَـتلُوا عَلَیهِم ء ایَتِهِ وَیُزَکیهِم وَیُعَلّمُهُمُ ألکتَبَ وَألحکمَةَ وَإن کَانُو ا مِن قَبلُ لَفی ضَلَلٍ مُّبینٍ (2) وَءَاخَر
ینَ مِنهُم لمَّا یَلحَقُوا بِهِم وَهُوَ ألعَزیزُ ألحَکیمُ (3) ذَلکَ فَضلُ اللهِ یُوتیه مَن یَشاءُ وَاللهُ ذُو ألفَضّلِ ألعَظیمِ (4)
مَثَلُ ألَّذینَ حُمِّلُوا ألتَّورَئة ثُمَّ لَم یَحمِلُوهَا کَمَثَلِ ألحِمَارِ یَحمِلُ أَسفَارَابِئسَ مَثَلُ ألقَومِ ألَّذینَ کَذَّبُوا بَایتِ الله وَ
اللهُ لَا یَهدی ألقَومَ ألظَّلمینَ (5) قُل یَأَ ایُّها ألَّذینَ هَآدُوا إن زَعَمتُم أَنَّکُم أَولیَآءُ لله مِن دُونِ ألنَّاسِ فَتَمَنُِّوا
ألمَوتَ إن کُنتُم صَدقینَ (6) وَلَا یَـَتمَّنو نَهُ أَبَدا بِمَا قَدَّمَـت أَیدیهِم وَُالله ُ عَلیمُ بِألظَّلمینَ (7) قُل إنَّ ألمَوتَ
ألَّذی تَفِرُّونَ مِنهُ فَإنَّهُ مُلَقیکُم ثُمَّ تُردُّونَ إلَی عَلمِ ألغیبِ وَألشَّهدَةِ فَیُنَّبئُکُم بمَا کُنتُم تَعمَلُونَ (8) یَأَیُّها ألَّذینَ
ءَاَمَنُوا إذَآ نُودیَ للصَّلَوةٍ مِن یَومَ ألجُمعَةِ فَأسعَوا إلَی ذِکرِ اللهِ وذَرُوآ ألبَیع ذَلِکُم خَیرٌ لَکُم إن کُنتُم تَعلَمُونَ
(9) فَإذَا قُُضیَت ألصَّلوةُ فَأنتَشرُوا فی ألارضِ وَ أبتَغُوا مِن فَضلِ اللهِ وَأذکُرُو الله َ کَثیرًا لَّعلَکُم تُفلِحُونَ (10)
وَإذَآ رَأَوا تِجَرَةً أَولَهوًآ أنفَضُّوا إلیهَا وَتَرَکَوکَ قَآ ئمَا قُل مَآ عِندَاللهِ خَیرٌ مِن أللَّهوِ وَمَن ألتِجرَةٍ واللهُ خَیرٌ ألرَّزقینَ(11)
تفسیر سوره 62:
این سوره در حقیقت بر دو محور اساسی دور می زند نخست توجه به توحید وصفات الله وهدف از بعثت
پیامبر اسلام ومساله معاد ودیگری برنامه سازنده نماز جمعه و بعضی از خصوصیات این عبادت بزرگ
1=این سوره نیز با تسبیح و تقدیس والله شروع می شود وبه قسمتی از صفات جمال وجلال واسماء
حسنای او اشاره می کند که در حقیقت مقدمه ای است برای بحث های آینده . می فرماید آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است همواره تسبیح الله می گویند و با زبان حال و قال او را از تمام نقایص وعیوب
پاک می شمرند . الله که مالک و حاکم است و از هر عیب و نقصی مبراست . الله که عزیر وحکیم است
وبه این ترتیب نخست بر مالکیت و حاکمیت و سپس منزه بودن او از هر گونه ظلم وستم و نقص تاکید
می کند زیرا با توجه به مظالم بی حساب ملوک وشاهان واژه ملک تداعی معانی نا مقدسی می کند که با
کلمه قدوس همه شستشو می شود
2= بعد از این اشاره کوتاه وپر معنی به مساله توحیدو صفات الله به مساله بعثت پیامبر اسلام و هدف از این رسالت بزرگ که در ارتباط با عزیز و حکیم و قدوس بودن الله است پرداخته می گوید او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان بر انگیخت که آیاتش را بر آنها می خواند و در پرتو
این تلاوت آنها را تزکیه می کند وبه آنها کتاب قران وحکمت می آموزد . هرچند پیش از آن در گمراهی
آشکاری بودند پیامبر اسلام از میان همین گروه درس نخوانده بر خاسته تا عظمت رسالت او را روشن سازد کتابی مثل قران با این محتوای عمیق وعظیم محال است زائده فکر بشر باشد آن هم بشری که نه خود درس خوانده ونه در محیط علم ودانش فکر بشر باشد آن هم بشری که نه خود درس خوانده ونه در
محیط علم ودانش پرورش یافته است این نوری است که از ظلمت برخاسته واین خود معجزه ای است
آشکار وسندی است روشن بر حقانیت او . در آیه فوق هدف این بعثت را در سه امر خلاصه کرده که یکی
جنبه مقدماتی دارد وآ ن تلاوت آیات الهی است و دو قسمت دیییگر یعنی تهذیب و تزکیه نفوی و تعلیم کتاب و حکمت دو هدف بزرگ نهایی را تشکیل می دهد آری پیامبر آمده است که انسان ها هم در زمینه
علم ودانش و هم اخلاق وعمل پرورش دهد تا به وسیله این دو بال براوج آسمان سعاد ت پرواز کنند
ومسیر الی الله را پیش گیرند و به مقام قرب او نائل شوند
3= ولی از آنجا که پیامبر اسلام تنها مبعوث به این قوم امی نبود بلکه دعوتش همه جهانیان را در بر
می گرفت در این آیه می افزاید و رسول است بر گروه دیگری از مومنان که هنوز به آنها ملحق نشده اند به این ترتیب آیه فوق تمام اقوامی را که بعد از صحابه پیامبر به وجود آمدند از عرب وعجم شامل
می شود واز آنجا که همه این امور از قدرت وحکمت الله سرچشمه می گیرد در پابان آیه می افزاید او عزیز وحیکم است
4= سپس به این نعمت بزرگ یعنی بعثت پیامبر گرامی اسلام وبرنامع تعلیم وتربیت او اشاره کرده می افزاید این فضل الله است که به هرکس بخواهد و شایسته بداند می بخشد و الله صاحب فضل عظیم است
5= چاپایی بر او کتابی چند. دربعضی از روایات آمده است که یهود می گفتند اگر محمد به رسالت مبعوث
شده رسالتش شامل حال ما نیست لذا به آنها گوشزد می کند اگر کتب آسمانی خود را دقیقا خوانده وعمل
می کردید این سخن را نمی گفتید چرا که بشارت ظهور پیامبر اسلام در آن آمده است می فرماید کسانی که
مکلف به تورات شدند ولی حق آن را ادا نکردند مانند دارز گوشی هستند که که کتاب هایی حمل می کنند
آن را بر دوش می کشند اما چیزی از آن نمی فهمند این قوم از خود راضی که تنها به نام تورات با تلاوت
آن قناعت کردند بی آنکه اندیشه در محتوای آن داشته باشند وعمل کنند همانند همین حیوانی هستند که در
حماقت و نادانی ضرب المثل و مشهور خاص وعام است سپس در ادامه این مثل می افزاید گروهی که آیات الله آن را انکار کردند مثال بدی دارند و در پایان آیه در یک جمله کوتاه وپر معنی می فرماید و الله
قوکم ستمگر را هدایت نمی کند درست است که هدایت کار الله است اما زمینه لازم دارد وزمینه آن که روح حق طلبی و حق جویی است باید از ناحیه خود انسان ها فراهم شود وستمگران از این مرحله دورند
در روایات اسلامی در نکوهش عالمان بی عمل تعبیرات تکان دهنده ای آمده است از جمله از سول الله نقل
شده که فرمود هرکس علمش افزوده شود ولی بر هدایتش نیفزاید این علم جز دوری از الله برای او حاصلی ندارد وبدون شک وجود چنین علما ودانشمندانی بزرگترین بلا برای یک جامعه محسوب می شود وسرنوشت مردمی که عالمشان چنین باشد سرنوشت خطرناکی است به گفته شاعر عرب. شبان گوسفندان
را از چنگال گرگ نجات میم دهد اما وای به حال گوسفندانی که شبانشان گرگان باشند
6= گفتیم یهود خود را امتی برگزید و به اصطلاح تافته ای جدا بافته می دانستند حتی گاهی ادعا می کردند
که پسران الله هستند و گاه خود را دوستان خاص الله قلمداد می کردند قران در مقابل این بلند پروازی های بی دلیل آن هم از ناحیه گروهی که حامل کتاب الیه بودند اما عامل به آن نبودند می گوید به آنها بگو ای یهود یان اگر گمان می کنید که فقط شما دوستان الله هستید نه سایر مردم پس آرزوی مرگ کنید اگر
راست می گوئید تا به لقای محبوبتان برسید . چرا که دوست همیشه مشتاق لقای دوست است و میدانیم
که لقای معنوی الله در قیامت رخ می دهد اگر شما راست می گویی پس چرا این قدر به زندگی دنیا چسبیده
اید؟ چرا این قدر از مرگ وحشت دارید ؟
7= سپس به دلیل اصلی وحشت آنها از مرگ اشاره کرده می افزاید ولی آنان هرگز تمنای مرگ نمی کنند به خاطر اعمالی که از پیش فرسصتاده اند و الله ظالمان را به خوبی می شناسد . در حقیقت ترس انسان
از مرگ به خاطر یکی از دو عامل است یا به زندگی بعد از مرگ ایمان ندارد ومرگ را هیولای فنا ونیستی
می پندارد و طبیعی است که انسان از نیستی وعدم بگریزد. و با این که به جهان پس از مرگ معتقد است
اما پرونده اعمال خود را چنان تاریک وسیاه وخالی از حسنات می بیند که از حضوردر آن دادگاه بزرگ
سخت بیمناک است و از آنجا که یهود معتقد به معاد وجهان پس از مرگ بودند طبعا علت وحشت آنها از
مرگ عامل دوم بود
8= ولی مسلما این وحشت و اضطراب مشکلی را حل نمی کند مرگ شتری است که بر در خانه همه خوابیده است لذا قرا ن می گوید این پیامبر به آنها بگو این مرگی که ازآن فرار می کنید سرانجام با شما
ملاقات خواهد کرد .
سپس به سوی کسی که دانای پنهان و آشکار است باز گردانده می شوید آن گاه شما را از آنچه انجام می
دادید خبر می دهد
قانون مرگ از عمومی ترین و گسترده ترین قوانین این عالم است انبیا بزرگ الهی و فرشتگان مقرب همه
می میرند و جز ذات پاک الله در این جهان باقی نمی ماند
هم مرگ از قوانین مسلم این عالم است و هم حضور در دادگاه عدل الله وحسابرسی اعمال وهم الله از تمام
اعمال بندگان دقیقا آگاه است بنا بر این تنها راه برای پایان دادن به این وحشت پاکسازی اعمال و شستشوی دل از آلودگی گناه می باشد که هرکس حسابش پاک است از محاسبه اش چه باک
9=در شان نزول این آیه وسه آیه بعد با خصوص آخرین آیه این سوره روایات مختلفی نقل شده وهمه آنها ا ز این معنی خبر می دهد که در یکی از سالها که مردم مدینه گرفتار خشکسالی و گرسنگی و افزایش
نرخ اجناس شده بودند دحیه با کاروانی از شام فرا رسید و با خود مواد غذایی آورده بود در حالی که روز
جمعه بود وپیامبر مشغول خطبه نماز جمعه بود طبق معمول برای اعلام ورود کاروان طبل زدند و حتی
بعضی دیگر آلات موسیقی را نواختند مردم با سرعت خود را به بازار رساندند در این هنگام مسلمانانی که درمسجد برای نماز اجتماع کرده بودند خطبه را رها کرده و برای تامین نیاز های خود به سوی بازار شتافتند تنها دوازده مرد و یک زن در مسجد باقی ماندند آیه نازل شد وآنها را سخت مذمت کرد پیامبر فرمود اگر این گروه اندک هم می رفتند از آسمان سنگ بر آنها می بارید .
تفسیر بزرگترین اجتماع عبادی – سیاسی هفته
در آیات گذشته بحث های فشرده ای پیرامون توحید ونبوت ومعاد ونیز مذمت یهود دنیا پرست آمده بود در
اینجا به گفتگو پیرامون یکی از مهم ترین وظائف اسلامی که در تقویت پایه های ایمان تاثیر فوق العاده
دارد واز یک نظر هدف اصلی سوره را تشکیل می دهد یعنی نماز جمعه وبعضی از احکام آن می پردازد
نخست همه مسلمانان را مخاطب قرار داده می فرماید ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که برای نماز
روز جمعه اذان گفته می شود به سوی ذکر الله بشتابید وخرید وفروش را رها کنید برای اشما بهتر است
اگر می دانستید . به این ترتیب هنگامی که صدای اذان نماز جمعه بلند می شود مردم موظفند کسب وکار را رها کرده به سوی نماز که مهم ترین یاد الله است بشتابید البته ترک خرید وفروش مفهوم وسیعی دارد
که هر کار مزاحمی را شامل می شود منظور از ذکر الله در درجه اول نماز است ولی می دانیم خطبه های
نماز جمعه هم که آمیخته با ذکر الله است در حقیقت بخشی از نماز جمعه است بنا بر این باید برای شرکت
در آن نیز تسریع کرد
10= در این آیه می افزاید و هنگامی که نماز پاین گرفت شما آزادید در زمین پراکنده شوید واز فضل الله
بطلبید و الله را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید
11= در آخرین آیه سوره کسانی که پیامبر اکرم را به هنگام نماز جمعه رها کردند وبرای خرید از قافله تازه وارد به بازار شتافتند شدیدا مورد ملامت قرار داده می گوید هنگامی که آنها تجارت یا سرگرمی ولهو ی را ببینند پراکنده می شوند وبه سوی آن می روند و تو را ایستاده در حالی که خطبه نماز جمعه می خوانی به حال خود رها می کنند ولی به آنها بگو آنچه نزد الله است بهتر از لهو وتجارت است والله بهترین روزی دهندگان است ثواب وپاداش الهی و برکاتی که از حضور در نماز جمعه و شنیدن مواعظ و
اندرزهای پیامبر وتربیت معنوی و روحانی عائد شما میشود قابل مقایسه با هیچ چیز دیگر نیست و اگر از
این می ترسید که روزی شما بریده شود اشتباه می کندی الله بهترین روزی دهندگان است تعبیر لهو اشاره
به طبل و سایر آلات لهوی است که به هنگام ورود قافه تازه ای به مدینه می زدند که هم نوعی اخبار و
اعلام بود وهم وسیله ای برای سرگرمی و تبلیغ کالا
نکته ها :
1- نخستین نماز جمعه در اسلام . در بعضی ازروایات اسلامی آمده است که مسلمانان مدینه پیش از آنکه پیامبر هجرت کند با یکدیگر صحبت کردند وگفتند یهود در یک روز هفته اجتماع می کنند (روز شنبه) ونصاری نیز روزی برای اجتماع دادند (یک شنبه) خوب است ما هم روزی قرار
دهیم ودر آن روز جمع شویم وذکر الله گوییم و شکر او را به جا آوریم آنها روز قبل از شنبه را که
رد آن زمان یوم المروبه نامیده می شد برای این هدف برگزیدند و به سراغ زراره ( یکی از بزرگان مدینه) رفتند او نماز را به صورت جماعت با آنها به جا آورد به آنها اندرز داد و آن روز روزجمعه نامیده شد زیزا روز اجتماع مسلمین بود و این نخستین جمعه ای بود که در اسلام تشکیل شد اما اولین جمعه ای
که رسول الله با اصحابش تشکیل دادند هنگامی بود که به مدینه هجرت کرد وارد مدینه شد وآن روز روز
دوشنبه 12 ربیع الاول هنگام ظهر بود حضرت چهار روز در قبا ماندند ومسجد قبا را بنیان نهادند سپس
روز جمعه به سوی مدینه حرکت کرد وبه هنگام نماز جمعه به محله بنی سالم رسید ومراسم نماز جمعه
را در آنجا بر پا داشت واین اولین جمعه ای بود که رسول الله در اسلام به جا آ<رد خطبه ای هم در این نماز جمعه خواند که اولین خطبه حضرت در مدینه بود
2= اهمیت نماز جمعه بهترین دلیل پر اهمیت این فریضه اسلام قبل از هر چیز آیات همین سوره است که به همه مسلمانان واهل ایمان دستور می دهد به محض شنیدن اذان جمعه به سوی آن بشتابند و هر گونه
کسب وکار و برنامه مزاحم را ترک گویند . در احادیت اسلامی نیز تاکید های فراوانی وارد شده است از
جمله در خطبه ای که موافق و مخالف آن را از پیامبر گرامی اسلام نقل کرده اند آمده است
الله نماز جمعه را بر شما واجب کرده هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفا من از روی استخفاف یا
انکار ترک کند لله اورا پریشان می کند و به کار او برکت نمی دهد بدانید نماز او قبول نمی شود بدانید زکات او قبول نمی شود بدانید حج او قبول نمی شود بدانید اعمال نیک اوقبلو نخواهد شد تا از این کار توبه کند البته باید توجه داشت که مذمت های شدیدی که در مورد ترک نماز جمعه آمده در صورتی است که نماز جمعه واجب عینی باشد
3= فلسفه نماز عبادی سیاسی جمعه : نماز جمعه قبل ازهر چیز یک عبادت بزرگ دسته جمعی است واثر
عمومی عبادات را که تلطیف روح وجان و شستن دل از آلودگی های گناه وزدودن زنگار معصیت از قلب
می باشد در بر دارد و اما از نظر اجتماعی وسیاسی یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره سالانه
حج بزرگترین کنگره اسلامی می باشد و به همین دلیل در روایتی از پیامبراکرم نقل شده که جمعه حج کسانی است که قادر به شرکت در مراسم حج نیستند . در حقیقت اسلام به سه اجتماع بزرگ اهمیت می دهد اجتماعات روزانه که در نماز جماعت حاصل می شود اجتماع هفتگی که در مراسم نماز جمعه است
و اجتماع حج که در کنار خانه الله هر سال یک بار انجام می گیرد نقش نماز جمعه در این میان بسیار مهم
است بخصوص این که یکی از برنامه های خطیب در خطبه نماز جمعه ذکر مسائل مهم سیاسی و اجتماعی واقتصادی است . پایان
فضیلت سوره
62:این سوره 11آیه دارد . بر هر شیعه لازم است این سوره و سوره منافقین را در نماز ظهر جمعه بخواند
اگر صبح و شام این سوره را بخواند از وسوسه شیطان در امان باشد.